FİLYOS ANTİK KENTİ

Filyos'un antik isimlerinden biri Tion'dur. Fakat Filyos yerleşkesi ile ilgili başka adlarda vardır. Örneğin Tieion.

İkisi arasındaki fark nerden geliyor ?

Biri, M.Ö Filyos'a verilen isim diğeri de Roma İmparatorluğunda kullanılan isimdir.

Tius, Tium, , Tios," adlarında tarihi kalıntılarda kullanılan isimlerdir. Benim araştırmalarımdan edindiğim kanı ise ; bu isimlerin değişik yer isimleri olduğudur. Mesela Tios, Tius Filyos sahili adı olabilir. Zira "s" ile biten kelimelerde genelde sahil olan yer isimleridir. “ Kilyos ”  gibi.. Tium ise bu yerleşkede bulunan bir yer ismi olabilir. Mesela Antik Tiyatro ismi.Tion ise bir rahip ismidir. Tion'u yeniden kuran rahip olarak bahsedilir. İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenen, MS 2 ve 3. Yüzyıl'a ait olduğu düşünülen sikke üzerinde Rahip Tios'un bi figürü bulunuyor. (Fotoğraftaki Sikke) )Fakat Tios kalıntıları Filyos'un geçmişinin M.Ö 7. YY'a kadar gittiğini gösteriyor. M.Ö 70 yılında yağmalanıp yıkılan kale , bir kaç yüzyıl harabe olarak kalmış ve M.S 5 YY`da Roma'nın önemli ticaret merkezi haline gelmiştir.Ünlü Coğrafya ve gezginci Strabon, M.Ö 1.YY son çeyreğinde (M.Ö 30-20 ) buradan geçtiğinde Filyos'un önemli bir kent olmadığını belirtmesinin nedeni ; kendisinden 50 yıl önce (M.Ö 70) "Filyos'un yağmalanması sonucu harabe haline geldiğini" belirttiğini düşünüyorum.Zira ; Tion tarihte çok önemli bir şehir olarak bölgede Heraklia ( Ereğli)’dan sonra  ikinci büyük kent idi. Ayrıca Rahip Tion'un kurduğu şehir olarak geçmesi de bunu kanıtlıyor. Roma Dönemi’nde "Rahip" sıfatı , bir vali niteliğinde makam idi. Roma İmparatorluğu bölgelere ayrılıyordu. Papaz ve Rahipler ise Osmanlı'daki Eyalet yönetimleri gibi “Beylerbeyi” konumunda idi. Yani bugünkü valiler. 

Doğu Roma İmparatorluğu, Honoria Eyaleti‘nde (Batı  Karadeniz ) Heraklia (Ereğli) , Tion (Filyos) ve Claudipolis (Bolu)  şehirleri bulunmaktadır. Amasra ise Paflagonya Eyaleti‘nde yer alır. 

Honoria Eyaleti bir Papaz tarafından yönetiliyor ve elinde 8 bin asker bulunuyordu. Rahipler ise bu papazın altında yönetici olabilir. Çünkü Tion 5.YY`da aynı zamanda dini bir merkez idi.Fakat bugün kullandığımız "Filyos "ismi bu isimlerden gelmemiştir. Filyos ismi , Filyos nehrinin adlarından biri olan Fillias'dan 'Filyos-Gökçebey arası)  gelmiştir. 

Filyos nehri ile anılan başka isimlerde var.  Billeum; Gökçebey, Karabük arası uzanan ,koluna verilen isimdir. Lodon ise; Devrek koluna verilen isimdir.(Bugün bu iki kola biz Soğanlı su ile Bolu su adını veriyoruz)  Tion adı ile ilgili başka iddialar da var. Tion'un, Dios'tan geldiği yönde. Dios ise Zeus'un adlarından biridir. Akçakoca'nın antik adı da Dio'dur mesela. M.Ö 500 yıllarında Scylax adlı bir coğrafyacı "Tieion" ismini kullanıyor. M.Ö 1, YY Strabon'da aynı ismi kullanır. Fakat Roma kaynaklarında "Tios" ismi ön plana çıkıyor.Ancak bütün bunlar netlik göstermiyor. Hatta çelişkileri de içinde barındırıyor. MÖ 500 yıllarında Scylax Tieion'dan bahsettiğine göre, şehrin ismi "nasıl" 700 yıl sonra Filyos'u yeniden kuran  "Rahip Tion" olabilir ? Bu ancak rahibin isminin Tion Şehri ile birlikte anılmasından kaynaklanabilir veya M.Ö 700 yıllarında şehri kuran Tion'u, daha sonra  batı kaynakları “yönetici“ anlamına gelen “Rahip” olarak tanımlamışlardır. 

Zonguldak'a ait tarihi buluntuların çoğu, Zonguldak dışında sergileniyor. Bu kalıntıların ilimize getirilmesi gerekir. Ayrıca Zonguldak'ta Arkeoloji Müzesi yetersiz. Yeni Modern (Akıllı) Arkeoloji Müzesi "bana göre" Filyos'a yapılması gerekiyor.

Her yazımda olduğu gibi tarihsel süreçten bugünün Zonguldak'ına "bir kıssadan hisse "çıkartıyorum.

Bugün Filyos Vadisi'nde  "Aşağı Çığırı" olarak tanımlanan verimli toprakların üzerine fabrikalar kurulmaya çalışılıyor. Fakat ; Filyos, Antik Çağda ticaretin merkezi idi. Bu ticaret tarım ile ilgili idi. Garip olan şu ki ; M.Ö Tieion(Filyos) limanından Hersonesos'a , yani; bugün Ukrayna sınırları içinde olan Sivastopol'a, tarım ve orman ürünleri pazarlanırken, bugün buğdayı biz Ukrayna’dan almaktayız. Bizim büyükler bu şehri ziyan etmiş.

Bundan 30 yıl önce Zonguldak'tan Sivastopol'a kömür ihraç ederken, bugün Sivastopol limanından Zonguldak'a kömür geliyor .

Bizim şehrin kaderi de ne kader imiş .

Hayati Yılmaz ile

Zonguldak Tarih