Zonguldak’ın Mitoloji Sözlüğü

Zonguldak hakkında tarihte, nerenin ismi ne idi ? Bu konuda topladığım notların bir kısmını paylaşmak istiyorum. Hala çalışmam devam etmekle birlikte tamamını çıkarmayı düşündüğüm kitapta toplamayı düşünüyorum.

işte notlarım:

Kardeniz`in mitolojide ki bazı adları şöyle.
Mare Maggiore; Büyük Deniz anlamında.
Maurothalaßa,Euxinus,Axsenus zaten deniz anlamındadır.
Pontus; eski Helen uygarlığının Karadeniz kıyılarına yerleşmesi ile bu kıyılar Pontus şehirleri olarak adlandırılır.
Amazonius; Kardeniz`in doğusunda yaşayan ve sadece kadınların hakimiyeti olan bir bölge. Bunlara Amazon Kadınları derler yada Amazon Askerleri.
Scythicus; Angus Scythicus ; sırtlana benzeyen bir yaratık adı. Karadeniz kıyılarında yaşadığı düşünülür.
Karadeniz'e verilen diğer adlar; Ponticum, Colchicum,
Mare Cimmerium; Kimmerlilerin yaşadığı deniz anlamında.
CONAN adında bir çizgi roman vardı ya! Kimberliler onlar.
Pontus Tauricus; Pontus bölgesinde görülen Kertenkele.
Karadeniz kıyılarının güney kısımları Osmanlı`ya geçtikten sonra Osmanlı bu denize “Bahri Siyah” adı vermiştir. Bahri zaten deniz demek. Bahriye de buradan gelir. Sonradan Kara deniz ismi alması yine Türk devletlerinde yön olarak; Kuzeye Kara, Güneye Kırmızı Batıya Ak, Doğuya Gök yani mavi renk isimleri kullanıyorlar. Ak Deniz Türkler için Batıda ki deniz anlamındadır. Konumu her ne kadar Kırmızı yönünde olsa da, Gök Türkler için Batı’da yani Ak yönündedir. Zaten Gök Türklerin Gök denmesi Doğu Türkleri anlamındadır. Fakat buna rağmen Kızıl Deniz kırmızı olarak adlandırıyorlar.

Caucones (M.Ö Ereğli- Bartın arasında yaşayan halk)
Bithynia ;Kocaeli-Kastamonu arasında bir Helen Eyaleti’dir.
Galata ;Eskişehir, Ankara, Yozgat arasında hakim olmuş daha sonra İstanbul'a hapis olmuş bir Balkan Medeniyeti.
Paphlagonia; Kastamonu- Sinop arasında yaşayan medeniyetin adıdır.

ZONGULDAK

Sandaraca; Eski Rum/Yunan dilinde “Reçine” anlamına denk geliyor, Zırnık Otudur.
Neopoli, Zenkylmendaik ,Ance Tchaouz (Zonguldak Ağzı) haritalarda yer alan Zonguldak adlarıdır.
Zonguldak adı ; Zone Gouldag (Göl dağ Bölgesi anlamına gelen yabancıların söylemlerinden gelen isim olduğu düşünülür.)

Tarihte Degirmenağzı ismi ise ;Ouksineh,Öküşne,Oxinas,Oksinas olarak geçiyor. Hepsi de "çok" veya "bir çok" anlamındadır.
Degirmenağzı`na akan ırmağın adı ise Oxinas Irmağı
Oxinas; Danaağzı ,Ilıksu, Değirmenağzı koylarından oluşuyor.
Üzülmez Deresi antik adı da Jaruk`tur bir diğer adı ise Soonautes`dir

Kızlar Plajı: Kozlu yolunda AVM`nin hemen önünde ki sahil.Bu sahilin asıl adı Balkaya Sahili, Kızlar Plajı biraz ilerde aslında plajı olmayan yerdedir.
Balkaya; eski hayvanat bahçesi ve şimdilerde AVM olan Uzun Mehmet Anıtı’nın olduğu yere verilen adıdır.
Kapuz; antik haritalarda “Buihle” olarak geçiyor.

Kilimli'nin ADLARI ;Crenidibus, Krenidai, Cuelinelli, Crenides Yunanca da “Pınarcık” anlamına gelir.

İnağzı, İnsu`dur. Mağaradan gelen su anlamında.

ÇATALAĞZI

Çatalağzı'nın antik adı Psylla`dır.Bataklık biti anlamındadır. Yeşil kanatlı, suya konabilen, ağaç bitti de denir.
Çatalağzı`nın bir diğer adı; Psyllium`dur .Bu bölgede bulunan Karnıyarık Otu`nun ismidir. Tsautse Ağızı yani Çatal Ağız`ın tam yeridir, Kaz Köy Sahili‘dir. Burası Muslu Ve Çatalağzı`nın tam kesiştiği yer olduğu için ÇATAL olarak görülmüştür. Tarihte Karadeniz kıyılarında ki koylara ağız denirdi. Şu an Eren Santrali burayı “Kömür Yükleme Boşaltma Alanı” olarak kullanılıyor. Çatalağzı`na adını veren sahil yok edilmiş durumda.
Kehsen Dağı, Kilimli Tepesi ile Işıkveren’e doğru uzanan denize paralel tepelerin adıdır.
Cemal Dağı; Catalağzı-Gelik arasında kalan tepenin adıdır
Ayiçi`nin diğer adı Hatip Köydür.

FiLYOS

 Tion, Falies. Tios, Tieum, Birisans
Billaos, Salyus, Geredo, Tiiu ;hepsi Filyos ve Filyos Irmağı`nın adıdır.

Helenlerin kentidir,Miletosluların kolonisidir.
Filyos; Pergamon Krallığı veya Bergama Krallığı`nın kurucusu Philetairos`un doğduğu kenttir. Çocukluk dönemi bu şehirde geçmiş ve bu şehirde yaşarken bir tören sırasında kalabalıkta ezildiği söylenir. Bu yüzden hayaları zarar gördüğü için çocuğu olmadığı rivayet edilir.

Filyos Kalesi Romalılar tarafından çok sonraları yapılmıştır.
Göbü; bu bölgede yapılan ekmeğin adıdır, Göbü`yü 1772`de çizilen Alman haritası Brisans olarak veriyor.
Türkali ise Türklerin yaşadığı bölge anlamındadır.
Abadjk Turkali- Filyos arasında bir yerdir.
Agiua`da Filyos ile ilgili yer adıdır.

Pisilisi :  Mugada sahiline dökülen ırmak.

Papanlos : Filyos ile Saltukova arası bölgenin antik ismi.

EREĞLİ

Pontus Herakleia'sı, Heraclia , Panderaki, Bender Eregli/ Erekli. Jerefi ;hepsi dönem dönem Ereğli`ye verilen adlardır.
Cap Baba,Acherrusia Chersouesus Ereğli`de denize doğru çıkan burun adıdır. Biz buraya ‘Baba Burnu’ demişiz.
Bu burnun hemen yanında bulunan ağız ise Choutshe Ağzıdır.
Megaralılar; Ereğli`ye yerleşen Helen halkıdır. (M.O. 750-550)
Lykos ırmağı, Ereğli Merkez`e dökülen ırmaktır.
Acerusia Irmağı ise Köseagzı ve Ereğli arasında ki burnun hemen yanına dökülen ırmak yada Cehenemağzı’ndan çıkan su anlamına da gelebilir.
Chaloel, Diapolis ,Kales/cales ,Lipo, ALAPLI`NIN ADLARIDIR
Aces Irmağı ise Alaplı Irmağı`nın adlarıdır.
Alaplı`nın Osmanlı ismi ise Haleplidir
Konrapa (Düzce iline bağlı Konuralp ilçesi)
Elen, elaeus, Eleta Dedeca, Milan Akcakoca`nın isimleridir.
Akça Koca Osmanlı İmparatoru Kurucusu Osman Bey`in komutanıdır. Akçakoca şehri onun zamanında alınmıştır.

Aladağ Ereğli de bir tepe ismi.
Çile Tepesi
Kızıltepe (1.846 m.),
Kantartepe (930 m.)
Orhantepe (920 m.)
Keşiftepesi (Keştepe)Ereğli'nin kuzeybatısı
Maltepe, Ereğli'nin kuzeybatısı
Herakleia Tepesi (Kale Tepe)Ereğli merkezin hemen arkada ki tepedir. Burada kale bulunduğundan Kale Tepe`de denir.
Göztepe (Gözetleme Tepesi) Ereğli'nin doğusundadır.
Örencik Tepesi güneydoğusunda
Handeresi,
Kemer Deresi,
Tabakhane Deresi (Pences Deresi),Kabasakal Deresi Ereğli`de ki derelerin isimleridir.
Gülüç Irmağı, uzunluğu 30 -35 kilometre civarındadır. Kızlar deresi olarak da bilinir.
Hörgüçtepe Devrek ilçesi sınırında yer alır. Hemen vadide Hörgüç Deresi akar. Diğer dereler Kurtsuyu Deresi, Aydınlar Deresi,

Poseideion(Posidium) Kandilli Armutçuk bölgesinin antik adıdır.
Poseidon Yunan mitolojisinde denizler, depremler ve atlar tanrısının adı ,Zeus`un kardeşi
Tyndarida; Armutçuk ile Kireçlik arasında bir mesafe
Tyndareos; Yunan Mitolojisi `ne ait bir kişi.. Bu kişi(dişi) Ereğli Kenti`nin antik ismi Heraklia`ya ismini veren Herkül ile ilişkilidir.
Nymphaion; Mitolojiye göre kutsadıkları anıtlara verdikleri isim Çavuşağzı Sahili
Metroon`un Köseağzı sahili,Keseh,Coucones,Kesseh  Irmağı adları Coucones halkının yerleşkesinden gelir.,Ance de Kreuse, de Alman haritasında ki Köseağzı`nin ismidir.

SALTUKOVA

Kokaksu,

Sarı Saltuk,
(Sarı Saltuk tıpkı Batal Gazi ve Karaca Ahmet gibi halk kahramanıdır) Hacı Bektaş-ı Veli'nin müritlerinden olan Sarı Saltuk'un Anadolu ve Balkanlarda çok sayıda türbesi bulunmaktadır. Bu türbelerin bazıları Müslümanların yanı sıra Hristiyan ahaliler için de ziyaret yeri konumundadır. Saltuk Name'de Sarı Saltuk’un on iki mezarı olduğu belirtilmektedir. Sarı Saltuk, beylerin ve kralların mezarına sahip çıkmak isteyeceklerini söyleyerek her isteyene verilmek üzere birer tabut hazırlamalarını vasiyet etmiştir. En ünlü Sarı Saltuk Türbesi, halkının 13. yüzyılda İslamiyet'e geçmesine önayak olduğu rivayet edilen İznik'te bulunmaktadır.
Saltukova`ya ismini veren SARI Saltuk'un burada bir türbesi var mıydı ; onu henüz bilemiyoruz.
Dodurga (Sakarya ilinin Akyazı ve Geyve ilçeleri ile Bolu il hududu arasındaki bölge ve civarındaki saha)

ÇAYCUMA

Basta, Hızırbey-,Çarşamba (Zonguldak ilinin Çaycuma ve Devrek ilçeleri arası bölge ) Çaycami, Çaycuma'nın eski isimleridir.

Yedidivan Bölgesi ( Devrek ilçesinin kuzeyi ile Çaycuma ilçesinin yayıldığı alan)

Filyos Irmağı`nın Yenice tarafından gelen koluna “Soğanlı Su” ;Devrek tarafından gelene ise “Bolu Su” kolu deniliyor

Gökçebey;

Tefen/tefan/tefani.Ismi yunanca da "Tufan" anlamındadır.(Bu konuyu daha sonra ayrıntılı ele alacağım)

DEVREK

Deurek ,Hızırbey, Hızırbeğ, Hızırbeğeli, Hamidiye Tephrike, Nefes-i Yılanca,

Devrek`in Osmanlı da kullanılan  Hızırbeyli adını, tarih kitapları Gazi Ali Bey'in oğlu Hızır Bey`den aldığını gösteriyor. Tarihte bir Hızır Bey daha var. O ise Hızır bey Çelebi'dir.

Osmanlı Devleti`nin kurucusu Osman Bey`in silah arkadaşları olan AKCA KOCA bugün Akçakoca İlçesine , Hızır Bey ise Devrek’e verilmiş, Konuralp Paşa`nın ismi de Gerede yakınlarında bir yerleşim yerine veriliyor.

Devrek ismi Hızır Bey adından sonra kullanılmaya başlanıyor. Anlamı ise "su çevresinde kurulan  yerleşim yeridir" .

Hamidiye ise II.Abdulhamit zamanında sadece 3 sene kullanılan isimdir.

Dadybra :Devrek Antik İsmi

Lodan : Filyos ırmağının Devrek kolu.. Türkçe ismi ise Bolu suyudur.

BARTIN

Bartenos ,Parthenios ( saf, genç kız/ Helence `de ) Quintus of Smyrna "Psthomerica" adlı eserinde şiirsel sözlerle tanımlar ırmağı: "Sessiz akıntısıyla, yeşil topraklarda yağ gibi hafif hafif akıp, suları parıltılı Karadeniz'e dökülen ırmak."

Bölgeye Onikidivan ismi verilir.

Bartaman, Parthenios, Ordeiri , Bartın ve Bartın Irmağı isimleridir.

Sesamos',Amatris, Samaftro (Amasra)

Sroglio ve Amastre ise Amasra`da bulunan  büyük adaya verilen adlardır.

Amasra`da bulunan küçük olan adaya da Amadridis ve Sropuli isimleri verilir.

Tore Amastre (Amasya Kapısı/ağzı)

Bodistan(Amasra`nın hemen üstüdür.)

Amasralılar o dönemde çıkrıkçıdır.

Çıkrık; Elyaf fitillerini incelterek iplik veya elyaf yünü durumuna getiren ve boş makaralara saran bir makinenin ismidir.

Amastra Irmağı‘nın adı  Sita`dır

Delikli shiti/sile Gövelez, Külas , Erythinoi, Crobialos Cakraz`ın isimleridir yada yakınlarında ki yerlerdir.

Kromna (Kurucaşile),

Tünte (Tekkeönü)

Golu (Gömü)

Erythini ; bazı haritalarda Amasra'da “ada” olarak gösterilir. Lakin bu isim başka haritalarda Çakraz`a ait isim olarak verilir. Aegiales, Erythinoi  Çakaz'a verilen isimdir.
Germancopolis (Bartın- Kurucaşile arası yerleşim yeridir.)
Cora ise Ulus yada yakınlarıdır
Pylaimenes ;Paphlagonialıların komutanının ismidir.
Fideh; Tekkeönü`dür
Amasra ismi Iran (Pers Karalığı`´nin son Kralı 3. Darius’un kardeşi Oksyathres’in kızı olarak dünyaya gelen Kraliçe Amastris`ten adını almıştır.

HENETi (Bartın-Sinop arasında ki bölgeye verilen adıdır.
Paphloginia; Bartın-Sinop arasında bölgeye verilen adıdır.

Orminus Bolu Dağı`dır.

SAFRANBOLU

Safranpoli (Safran Şehri) bir diğer adı da Taraklıborlu`dur.En eski adı Dadybra`dır

KURUCAŞiLE

Kromna
Carambis
Kytoros'ta (Gideros Köyü),
Ketempe, Kidros
Aigialos (Cide),

VIRANŞEHiR (Merkezi Safranbolu olan Osmanlı Sancağı) Dadybra (Safranbolu),Çankırı ilinin Ovacık ilçesi ile Eskipazar ilçesinin yayıldığı saha)

Mariandeni (Adapazarı- Bartın arası bölge adı)

Kengiri Sancağı ,(Karadeniz sınırında Bolu Sancağı ile Merkezi Safranbolu olan Viranşehir Sancağı sınırında )
Kimmerler; Kafkasya‘dan bölgeye gelen halkın adıdır.
Marian ; Ereğli Zonguldak arası bölge (Helence)

BOLU

Claudiopolis; Bolu`dur .Antik kent, Roma eyaleti Honorias ve Metropolitan Başpiskoposluk başkenti, şimdi modern Bolu`nun eski ismidir. Bolu`da o zamanlar Latin Başpiskoposluk varmış)

Flaviopolis=Krateia ,Gerede`dir

Rhyndakos (=Kocaçay),
Sangarios (=Sakarya)
civitates ("Roma Yurttaşları ") Grekler 'deki polis, devlet, site, vatan anlamındadır.
İonopolis (İnebolu),
Aigialos(Aydos)
Karousa (Gerze)
Paura (Bafra)
Gangra (Çankırı),
Pompeiopolis (Taşköprü)
Kızılırmak (Halys)

Şu an bu bilgiler notlarımın arasında olanlardır. 

Hayati YILMAZ.