BERGAMA ŞEHRİ Tieion /FİLYOS
Filyos'u "Karadeniz`in Efes`i" olarak tanımlarlar. Bu bir benzetme niteliğinde söylenmiş söz olsa da, aslında Filyos gerçekten de Efes'tir. Bilindiği gibi "Efes Antik Kenti " bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir kenttir. Tieion`da (Filyos) keza öyle ama iki kentin ortak özelikleri sadece bunun ile ibaret değil.
Efes Bergama Krallığı'nın şehirlerinden biri idi. Filyos`da Bergama ( Pergamon ) şehridir. (Zonguldak`ın Jarok Nehri`nden (Üzülmez nehri) Bartın`ın Parthenius Nehri`ne kadar... Bergama bilindiği üzere Ege Bölgesi`nde hakimiyet kurmuş bir krallık idi. Karadeniz`in kıyısında nasıl olurda şehre sahip olur ?Efenim anlatacağım.
M.Ö. 4. yüzyılda bu topraklardan Pers imparatorluğu geçmiş, ardından Makedonlar gelip hakimiyet kurmuştu. Bir süre sonra da Büyük İskender öldüğünde komutanları toprakları paylaşmış ,küçük devletler ortaya çıkmıştı.Aslında bu topraklarda sürekli tekrarlanan bir olguydu. Daha sonra Romalılar da Selçuklular da aynı kaderi paylaşacak, ardından gelen Osmanlı İmparatorluğu ise 600 sene sonra neredeyse aynı sonuca gelecekti. Neyse ki Cumhuriyetimizi kurduk.
Büyük İskender'in ölümü ile devletçiklere ayrılan ve Makedon komutanları tarafından paylaşılan topraklarda ortaya çıkan krallıklar, birbiri ile de çatışma halindeydi. Roma daha palazlanmamıştı daha .Makedonlar halen bu topraklarda hak iddia etmekteydi.Ege`de Bergama Krallığı ( Pergamon Krallığı ) kurulmuş, kurucusu ise Filyos`da doğmuştu.
I. Philetairos`un babası Ataolos ile annesi Bau ,Filyos`da yasayan elit inanlar olacak ki; oğulları iyi bir asker olarak yetişmişti. Philetairos biraz da Roma imparatorluğu desteği ile krallığını ilan etti. Fakat anlattığımız dönem, onun kardeşinin torunu olan II. Eumenes`in dönemi. Filyoslu I. Philetairos`un çocuğu olmadığı için yerine kardeşinin oğulları, krallığı devam erittirdi. 1.Atalos`un ardından onun oğlu II. Eumenes tahta geçmişti. Kuzey`de ise Bithynia Krallığı’nın başına I. Prusias (MÖ 229-182) vardı.
I. Philetairos
I. Prusias krallığı boyunca Bithynia topraklarını Batı'ya doğru ve Güney’e genişletme cabasına gitmişti. Prusias `da Makedonlardan destek almaktaydı.
30-40 yıl süren savaşların sonunda hem yenmiş hem de yenilmiştir. Fakat bu ittifaklar neticesinde defalarca Bergamalılar ile karşı karşıya geldiler.
I. Prusias `ın yanında ünlü Kartaça komutanı Hannimbal vardı. Hannibal bir Roma düşmanı olduğu için tarafını Bithynilerden tarafa seçmiş ve Makedonlarla ittifak yaparak, Bergamalılarla savaşmayı yeğlemiştir.
Hanibal, aslında Mustafa Kemal Atatürk`ün taktir ettiği tarihte komutanlar arasında yer alıyor. Atatürk'ün talimatı ile Hannibal `ın öldüğü yer olan Gebze'de onun adına bir anıt yaptırılmıştır.
Atatürk’ün talimatı ile yapılan Kartacalı Hannibal Gebze Anıt Mezarı
Hayran olmasının nedeni; savaşta gösterdiği üstün akıl oyunlarıdır. Bu akıl oyunlarından birini de Bergamalılarla ( Ataloslar) yaptığı deniz savaşında göstermiştir. Savaştan hemen önce askerlerine zehirli yılan toplatıp savaş esnasında karşı tarafın gemilerine, bu yılanları attırmıştır. Yılanları gören Bitnyinler ilk önce ne olduğunu anlamamış sonra yılanların zehirli ısırıkları neticesinde kaçışmaya başlamıştır. Dağılan askerlere bu sefer Kartacalı Hannibal`in askerleri saldırmış, savaşı böylelikle Bitnyinler kazanmıştır.
Lakin bir süre sonra kara savaşları başlamıştır.
Bu kara savaşında Bergama, Roma`nın da desteği ile bu sefer Hannibal'i yenmiştir. Hanibal kendisini Roma`ya teslim edecekleri düşüncesi ile Gebze'de intihar etmiştir. Savaşın neticesinde ise bu zamana kadar hiç olmayan bir şey olmuştur.
Savaş ile alakası olmayan Bergama`ya uzak bir toprak olan Tieion veya Tion şehrini
Bithynilerden "savaş tazminatı" olarak istemiştir.
Bunun tek bir nedeni vardı, atalarının Filyoslu olması idi. Yani bu şehir onlar için ,manevi değeri olan bir yerdi.(Tarihte böyle bir isteğin örneği yoktur.)
Böylelikle Filyos bir süre Bergama toprağına ait kalmıştır.
I. Prusias bir süre sonra doğu topraklara saldırarak Bizans yönetiminde olan Herakleia'yı kuşatmış ,Bergamalıların elinde olan Filyos`u tekrar geri almıştır. Yazılanlara göre I. Prusias Herakleia'yı kuşattığı sırada ayağına gelen bir taş sonucu topal kalmıştır.
Filyos Akropolü
Sonuç ;
Filyos bugün sahip olduğu derin tarihi ve sahili ile aslında Turizm şehri olmaya aday. Bilinmeyen Filyos tarihi ortaya çıktıkça, daha derin hikâyesi olan bu belde Karadeniz`in yıldızı haline gelecektir. Oysa bugün bambaşka bir yöne doğru savruluyor.
Cenevizlerden Romalılara , Venediklerden Makedonlara , Gotlara, ev sahipliği yapan şehir burası;
Bu bölgeye ilk defa ayak basan Selçuklu uç beyinin de altın yüzlüğü Akrepol`deki kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
Bunun da kaleyi Türklerin de kullandığı sonucu çıkarabiliriz.
Ben bu yazıda Filyos tarihinden sadece bir olayı ele aldım ,bu sebep ile Bergama Şehri dedim. Oysa Roma Kalesi, Venedik Kalesi, Ceneviz Kalesi, Heraklia Kalesi hatta bir süre Amatris`in Kalesi bile olmuştur.
10`un üzerinde millet, devlet gelip geçmiş, savaşlara şahitlik etmiş ama hiç biri Tieion şehrinin bu tarihi dokusuna zarar vermemiştir.
Bu neden ile Antik Kent günümüze kadar ayakta kalmıştır.
Hayati YILMAZ
