ZONGULDAK`IN iSİMLERİ

Araştırmalarıma başlamadan önce Zonguldak ismi hakkında bir kaç iddia vardı.

Hatta bu iddialar ,Zonguldak valilik resmi İnternet sitelerinde bile kullanılan; aslında herhangi bir kaynağa dayanmayan kişisel tahminlerden oluşuyordu.

Herhangi bir harita ve belge bulamadıkları için tahmin yürütülmüş ,tahmin yürütürken zorlama yapılmış.

Bu iddiaya göre Zonguldak ismi Zonglamak`dan gelmekteymiş.

Zonguldak Şehir Merkezi Üzülmez ve Çaydamar`dan gelen dere yatağının ağzında olduğu için "bataklık" olduğu tahmin edilmiş ve bu bataklıkta sivrisineklerin çok olduğu , yabancıların bu sivrisineklerden rahatsız olup buraya "Zınklamak" veya "Zonglamak" şeklinde isim verdikleri düşünülmüş.

Zamanla ,Zıngalık,Zongalık, Zonguldak şeklini aldığı iddiası geliştirmişler. İleriki kuşak, Zonguldak yerel tarih yazarları ve resmi kurumlar bunun böyle olduğunu kanıksamışlar.

Tabi bu oldukça zorlama bir tahmin.

Oysa; bataklık sineğinin adı zaten Çatalağzı`na verilmiş.Asıl bataklık olan yer Çatalağzı .

Çatalağzı`nın ismini ünlü gezgin Strabon "PSYLLA" olarak bahsetmiş.

Bataklık sineği; su üstünde durabilen, yeşilimsi bir sinek ve bunun Yunanca adı Psylla`dır.

Ikinci zorlama iddia ise Zone Gul Daik.

Zonguldak Çaycuma arasında yer alan tepelere, Göl Dağı deniliyor.

Aslında haritalarda Ereğli- Devrek arasında ki dağlara "OVA DAĞLARI" deniliyor.

Kömürün bulunması ile yabancıların buraya, " son ulaşılan yer/bölge" anlamına gelen  Göl dağı Bölgesi yani  "Zone Göl Dağı" olarak adlandırıldığı iddia edilmiş.

Bu isimde de netlik kazanan bir harita yok.

Bende zaten bu zorlama tanımlara pek inanmadım.

Zira bu tanımları tahmin eden kişiler, 150 yıl önce Zonguldak`a gelen yabancıların bu şekilde isim koyduğunu düşünerek bunu tahmin olarak yazdıklarını düşündüm. Oysa Zonguldak daha şehir olmasa bile,  M.Ö`den gelen isimlerle anılan balıkçı yerleşim yeridir.

SANDARAKA (Sandrakia-Sandraca) 

Milattan Önce (M.Ö) haritaları belirleyen ünlü kartograflar, Zonguldak`ı belirtirken,haritalarında en çok kullandıkları isim olarak "Sandaraka" adı öne çıkıyor.

Sandaraka;  bir bitki isimi. Anlamı Zırnık Otu.

Zırnık otuna biz" ısırgan otu" diyoruz.

Dokunduğunuzda kaşındıran özeliği olan ve bölgemizde oldukça fazla yeşeren bir otsu bitki. Bu bitki sulak yerleri de sever. Tüy sökücü olarak yüzyıllardır ilaç sektöründe kullanılmış.

Özelikle bizim yöremizde "zırnık koklatmam" sözü, bu bitkinin kaşındırıcı özeliklerine atıf yapılarak kullanılmış.

Sandaraka, aynı zamanda "recine " anlamına da geliyor.

Bu recine hem "zırnık otu reçinesi" olacağı gibi aynı zamanda "kehribara dönüşen genelikle çam ağaçlarından akan sıvı" anlamına da geliyor. Ağaçlardan akan sıvı, toprağa düştüğünde katılaşıyor ve bunun adı da "kehribar" oluyor. Yüzyıllardır yüzük veya süs eşyası yapımında kullanılmış.

Bu iki tanımla ,daha o zamanlar bölgeden elde edilen iki ürün türü de ortaya çıkmış oldu.

JARUK VE SOONAUTES,SOON  İSİMLERİ

Tarihte M.Ö yazarları, Zonguldak`tan pek bahsetmezler ama burada akan bugün Üzülmez Deresi olarak adlandırdığımız akarsuya bazı isimler vermişler.

Bu derenin  antik ismi, Jaruk ve Soonautes`tir.

Anadolu`da bir çok ırmak, denize döküldüğü yerleşim yeri isimlerini almış. Bunlardan Sakarya ırmağı,Bartın Çayı,Filyos Çayı olarak bildiğimiz yakın nehirlerin döküldüğü  isimler gibi..

Yani nehirlerin isimlerinden yer adları oluşmamış aksine nehirler döküldükleri yerlerin isimlerini almış.

 Filyos veya Tion bir nehir adı değil, öncelikle bir rahibin adı.

Bartın`da Antik Yunan ismi Parthenios`dan geliyor.

 O neden ile Jaruk ve Soonautes nehir ismi,  döküldüğü yerin ismini alması gayet normal.

Soon ismininde yine "güneş" anlamına gelebileceği gib,i hızlı akan nehir anlamına da gelebilir.

KAYUKONES (CAUCONES)

Bölgenin otokton kabilesi,

M.Ö Ereğli- Bartın arasında yaşayan halkın adı olduğu için;  haritalarda bu bölgeye Kayukones (Caucones) ismi verilmiş.

MARİYANDİYNİ (MARİANDYN veya MARTANTİN )

Yine bu bölgeye yerleşen Trakyalı kavimlerin ismi Mariyandiyni (Mariandyni) Zonguldak bölgesi ismi olarak geçiyor.

Bithinya (Bithynia) devleti veya daha sonra Roma tiranlığı (valilik) olan Bithinya`nın yerleşkesi olarak,Sakarya ırmağı ile Bartın Çayı arasına Mariyandiyni ismi verilmiş.

OKSİNEH,OKSİNAS,ÖKÜŞNE  (OUKSİNEH VE OXİNAS)

Oksineh veya Oksinah (Ouksineh ve Oxinas) isimlerini, biz aslında bugün de Öküşne olarak kullanıyoruz. Yıllar boyunca bu bölgede yerleşim yeri olarak adlandırılan;  bugün Değirmenağzı, Ilıksu ve Danaağzı olarak bilinen doğal limanlar haritalarda gösterilmiş. Bazı haritalarda bu bölge için sadece bu isimler kullanılmış.

TİYON VE HERAKLİYA (TiON ve HERAKLİA)

Yine yüzyıllardır en önemli yerleşim yeri ve krallık veya tiranlık olarak yönetilen bölge için bu iki yerleşim isimleri kullanılmış. 

Filyos ve Ereğli olarak bildiğimiz bu iki yerleşim yeri, Zonguldak şehir  olmadan önce, bölge ismi olarak kullanılmış.

Herakliya (Heraklia) daha sonra Bender Ereğli olarak kullanılıyor.

Tiyon (Tion) isimleri ise ,Faliyes (Falies) Tiyos (Tios) ,Tiyeyum (Tieum) , Birisans, Billayos (Billaos),Salyus,Tiyu (Tiiu) olarak da kullanılıyor.

SUNGULDAİK veya SUN GUL

Zonguldak isminin bu iki kelimeden oluştuğunu düşünüyorum.

Zira haritalarda bu iki isim de oldukça fazla kullanılmış.

Sun Gul "Güneş Gülü" anlamına geliyor.Fakat biz bunu "Ates Gülü" olarak biliyoruz.Bölgemizde "Zırnık otu" gibi bu bitki de oldukça fazla yetişiyor.

SUN-GUL-DAiK ise Ateş Gülü Dağı anlamına geliyor.

Daha önce antik ismi Sandaraka olarak zırnık otundan geldiğini yazdığım şehrin antik ismi, 150 yıl önce de yine yabancılar tarafından bir bitki adi olarak  Sun Gul denmiş.

ZENKiYİLMENDAYİK (ZENKYLMENDAİK)

Daha önce böyle bir ismi haritalarda belirlemiştim...

Zonguldaklı yerel tarih yazarı Erol ÇATMA ile bir görüşmemizde; benim yayınladığım bu haritayı görgünü ve bu ismin maden ocakları anlamına geldiğini söylemiştir.

ANSE CAYUS (ANCE TCHAOUZ)

Zonguldak aslında küçük bir körfez şeklindedir, zamanla sahile dolgu yapılarak şehir geliştiği için körfez niteliği kaybolmuş.

Zonguldak Şehir Merkezi liman kurulmadan önce de sandallar için rahat karaya çıkmaya yarayan bir ağızdır.

Anse Cayus (Ance Tchaouz)  Zonguldak Ağzı" haritalarda yer alan  adlarındandır.

NEUPOLİ

1804 yılına ait Zonguldak haritası İngiliz  Aaron Arrowsmith tarafından Londra`da basılmış.

Zonguldak, "Neupoli" olarak işaretlenmiş.Bu harita yabancılar tarafından hazırlandığı için Zonguldak şehrine “Yeni Şehir” anlamına gelen bir isim konmuş.

Bu ikinci haritada Zonguldak`ın bugün limanı olan merkezine bu sefer de “Port de Napoli” denmiş ve altına not düşülmüş.

Bu isim de “Yeni Şehir Limanı ” anlamına gelmektedir.

ZENTİLMENDACK

1838`de James Wyld (d.1812- ö.1887) tarafından çizilen haritada Zonguldak`ın ismi "Zentilmendack" olarak gösteriliyor.

"Zentilmen" bildiğimiz anlamda "centilmen" denilebilir.Ama diğer bir anlamda telaffuzu "erkek şehri" de denilebilir. Zira bu işçi kenti gerçekten erkek şehri olarak kuruluyor.

"Centilmen" aynı zamanda yabancılarda erkeklere verilen unvandır.

Zonguldak´a çalışmak için gelen işçilerin çoğu ilk başlarda eşlerini geldikleri yerde bırakarak Zonguldak`a yerleşmişlerdir.

1991 öncesi Zonguldak Haritası

ZONGULDAK

Günümüzde teknoloji bilgiye ulaşım olanakları çok daha iyi olduğu için Haritalara ve dokunanlara daha rahat ulaşabiliyoruz.

Kaynaklardan çıkardığım dokuman ve haritalardan oluşan bu çalışmada yer alan  17 adet isimin her biri,yine bu toprakların özelikleri ile verilmiş isimler olduğu görünüyor.

.

Böylelikle ;

özelikle 1936`dan sonra Halkevi araştırmaları sırasında öne atılan yazıların aslında kaynak sıkıntısından kaynaklandığı düşünüyorum

Hayati YILMAZ

Zonguldak Tarih