TCDD SU CENDERELERİ

Yeni nesil bilmez, belki hiç görmemişlerdir. 

Şu an kaç tanesi duruyor! Haberdar değilim ama ; eskiden (90`lı yıllara kadar )varlıklarını sürdürmüşlerdir. Trenlerin yürütülebilmesi için  , kömür ile çalışan lokomotifler suya da ihtiyaç duyarlardı. Bu suyu lokomotifler "su Cenderesi" adı verilen bir tulumba veya çeşmeden  karşılarlardı.

Lokomotifin ön kısımda bulunan kazan, ortada makinist bölümü, hemen arkasında da, rahatlıkla kömürü kürekle alabilecek bir bölüm. Kömür konteynerin arka tarafında ise, lokomotifin elde edeceği buhar ihtiyacını sağlayacak su tankeri bulunurdu.

Çocukluğumda ve gençliğimde trenlerle çok haşir neşir olan biri olarak, babamın görevinden de kaynaklanan, az çok bilgi sahibi olduğumu sanmıştım. Oysa bugün, ilk defa duyduğum yeni bir şey öğrendim. Bu su cendereleri aslında bir fizik kuralına göre çalışırmış. Bu sisteme "Pascal İlkesi" adı veriliyor. En basit anlatımı ile bir basınç sistemi. Bugün bu sistemde çalışan, araba tekerleklerini değiştirmek için kullanılan krikoları örnek verebilirim.    İşte bu yüzden "feleğin çemberinden geçtim" sözü, bazen "cenderesinden geçtim" olarak da kullanılıyor. Aslında benim tanımım ile erkekler çemberinden (Hayat Zorlukları) kadınlar ise cendereden (baskıcı yaşam) geçiyor. Belki bu yüzden cendere sözcüğünün eş anlamlısı; erkeklere söylenen "Cengaver" Savaşkan baskıcı" hitabı.        O dönemlerde kullanılan lokomotifler, su ve kömür ile çalıştığı için suya çok ihtiyaç duyarlardı. Bu nedenle demiryolu hattı planlanırken her 50 kilometrede bir su cenderesi  yapılmış. Tabi bu su cenderelerin olduğu istasyonlar, makas yapabilme kabiliyeti olan ,çok raylı ve birbirine geçebilen, manevra yapabilecek istasyonlarda olma zorunluluğu idi. Zira lokomotif ; bağlı bulunduğu vagonlara, su ihtiyacını karşıladıktan sonra geri bağlanabilsin.

Bu bağlamda bakıldığında, bu su cenderelerin hangi istasyonda olduğunu bugün bile çözebiliriz.

Başta Zonguldak İstasyonu.. Bildiğim kadar ile istasyonun Çaydamar tarafında bir tane mevcuttu. Çatalağzı İstasyonu. Işıkveren tarafından girişte, TCDD Depo önünde bir tane bulunuyordu. (Çocukluğumda bu istasyonda lokomotiflerin sürekli su aldığını izleyen biriyim. O esnada suyun nasıl aktığını ve yerlere saçıldığını "bugün bile" gözümün önüne getirebiliyorum. Tıpkı fotoğraftaki gibi.) Filyos İstasyonu ve Çaycuma'da da olduğunu tahmin ediyorum.

TCDD su cendereleri, 1936 yılında demiryolu yapımı ile beraber kurulmuş, yaklaşık 60 yıl sorunsuz olarak çalışmıştır.

Hayati YILMAZ 

ile

Zonguldak Tarih