ANTİK ZONGULDAK NEHİR ADLARI

Batı Karadeniz coğrafyasında, sık ormanlık oluşu ve her mevsim yağan yağmurları ile bir çok dere ,nehir, ırmak gibi boyutlarda su akışının olduğu bölgedir. Bu bölgede yerleşim yerleri iki dağ arası olduğundan, hemen hemen her yerleşime neredeyse bir dere düşmektedir. Fakat çoğunluğu kısa mesafe ve cılız akan ,yılın belirli aylarında ise şiddetlenen bir yapısı vardır.  Bölgeyi adeta bir duvar gibi çevreleyen Bolu dağlarını aşan bir tek Filyos Irmağı olmuştur.

Çakraz Deresinin, M.Ö yıllarını gösteren haritalarda Antik ismi "Egiales Flux’dur.

Amasra Deresi (Bugün, sadece Amasra sahiline, şehir kanalizasyonu ile akışı sağlanıyor.) Antik adı Sita Fleu'dur.  

Bartın Çayı :Kızlar deresi olarak adlandırılan Bartın Çayı ; Bartan, Parthenius , Ordeiri adları ile günümüze kadar isimlendirilmiş, bölgenin en önemli su kaynaklarından biridir. Anadolu'da iç kesimlerine doğru tekne yüzdürülen tek nehir olarak da bilinir. Panderaki Quintus Smyrnaeus adlı yazarın  "Psthomerica" adlı eserinde şiirsel sözlerle bu ırmağı anlatmış  "Sessiz akıntısıyla, yeşil topraklarda yağ gibi hafif hafif akıp, suları parıltılı Karadeniz'e dökülen ırmak" "diye bahsetmiştir. Kraliçe Amatris‘in yakınlarındaki kadınları alarak yıkandığı nehir olduğundan, bu nehre Kızlar Nehri olarak isimlendirilmesine neden olmuştur.

Mugada : Bartın-Filyos arasında kalan sahilidir. Bu sahile dökülen ince bir dere vardır. Kızılkum tepeliklerden akan bu suyun antik adı Psllisi'dir. Mugada'nın hemen yanında bulunan  Kızılkum’a akan dere ise tam belli olmamakla birlikte bu  yer “Papanlos” olduğundan Papanlos‘u şimdilik Kızılkum deresi olarak not geçelim.

Filyos Irmağı . Billeum, Fillias, Salyus, Filbas, Tiiu, Gerede, Soğanlı Su , Ulu Çayı gibi çeşitli adları olan Filyos Irmağı, bölgenin en uzun akarsuyudur. Antik dönemlerde adı genelde ”Fillias“ olarak geçmesine rağmen, daha farklı isimleri de olmuş. Tion Antik şehrin Nekrapol'ü önünden Karadeniz'e dökülen nehir, Fillias ve Filbas adları ile ; bugün telaffuz ettiğimiz ”Filyos„ adının kaynaklarıdır. “Filyos Irmağı”  iki ana koldan gelerek denize ulaşır. Yenice - Karabük tarafından gelen kola “Soğanlı Su“ ,  Devrek tarafından gelen kola ise “Gerede Su veya Bolu Su ” adı verilir.

Aslında bu iki kolun Antik adları da vardır. Billeum, Yenice tarafından gelen suyun adıdır. Devrek tarafından gelen kola ise “Ladon” adı harita kaynaklarında gözükmektedir.  Filyos Nehri'nin Bolu‘ya kadar uzanan kolları vardır. Köroğlu Dağları, Bolu Dağları ve Ilgaz Dağlarından gelen suları toplayıp, bir araya getirerek Karadeniz‘e dökülür.. 228 kilometre uzunluğundadır. Yenice Nehri, Köroğlu Deresi, Ulu Su, Gerede Çayı, Melan Çayı, Akçay, Soğanlı Çayı gibi birçok kollarıyla da bilinir. İki ana kolu besleyen bir çok dereleri vardır. Karasu, Araç Çayı, Ilgaz Çayı, Gökçe su. Koca Su Irmağın değişik kollarının adlarıdır.

Çatalağzı Kazköy sahiline dökülen derenin adı Sarı Deredir bu derinin iki kolu vardır. Gelik Su ve Mağara Suyu dur. Bölgede kömür ocakları açılmasından sonra kömürün yıkanması işlemi ile Gelik tarafından gelen kol kara aktığından Kara Dere adını almıştır. Bu derenin Antik adları Psylla ve Psyllium'dur. 

Kilimli Deresinin Antik adları Crenidibus, Cuelinelli, Crenides , Kilos 'dur. Crenides zaten “Pınarcık” anlamı taşır.

İnağzı Deresi ; Bugün varlığı görünmese de aslında İnağzı'nın eski adı İnsu'dur. Buraya akan dereden adının geldiği düşünülebilir.

Zonguldak Şehir Merkezinde limana dökülen derenin tam adı aslında yoktur. Dereler genelde döküldüğü sahilin adını alır fakat Zonguldak'taki bu dere denize ulaşmadan sadece 50 metre kala iki koldan gelir. Bu yüzden bazen Üzülmez Deresi denmekte bazen de Çaydamar Deresi olarak telaffuz edilmekte. Karaelmas Deresi olarak da kullanılmaktadır. Orhan Veli Kanık'ın 1946 yılında yayınlanan bir şiirinde bu dereden bahseder. Deremin siyah akmasını işçinin alın teri ile denk getirmiştir.

"Siyah akar Zonguldak'ın deresi

Yüz karası değil, kömür karası

Böyle kazanılır ekmek parası"

Dere tanımı aslında bu su için oldukça hafif kalır. Yılın belirli günlerinde taşıdığı su miktarı bir nehir büyüklüğünde olduğundan taşkınlara sebep olmaktadır. Bu derenin Antik adları , Callichorus, Soonautes, Jaruk olarak kayıtlarımdadır.

Kozlu‘ya dökülen derenin adı Çatal Deredir. Fakat henüz kayıtlarımda Antik adı bulunmamaktadır.

Ilıksu Deresi aslında çok cılız bir dere görünse de, bölgede ve dünyada bilinen en ünlü deredir. Zira bu dere, bir zamanlar bölge sınırı olarak belirlenmişti. Pafyagonya ve Bithynia sınırı idi. Ilıksu‘un anlamı; adından da anlaşıldığı gibi kaynak su olduğundan ılık akar. Antik adı Oxinas Flux'dur.

Köseağzı sahiline dökülen dere, Kesseh Irmağı adı ile tarihte yerini alır. Bu dereye  "Metroom" adı da verilmiştir.

Antik haritalarda Cehennemağzı‘ndan çıkan suyun oluşturduğu dere, Çığlık Plajına döküldüğü tasvir edilir.. Cehennemağzı Mağarası‘ndan çıkan su, Aceron Flux, Acerusia adıyla yer alır. Antik Yunan efsanelerinde anlatılan hikayelerde, kutsal olarak görülür. “Kano ve Kanyon” adı bu dereden geldiği sanılmaktadır.

Ereğli/ Gülüç sahiline dökülen dere Lycus , Aydınlar Çayı'dır. Kozlu açıklarından doğar, Ereğli'de denize ulaşır. Gülüç Irmağı, uzunluğu 30 -35 kilometre civarındadır. Yine Amatris‘in Heraklia yıllarında, kadınlarla yıkandığı dere olduğu düşünülmektedir. Bu yüzdem Bartın Çayı gibi burası da   Kızlar Deresi olarak bilinir. Ereğli‘ye dökülen diğer dereler : Han Deresi, Kemer Deresi, Hörgüç deresi, Kurtsuyu Deresi,  Tabakhane Deresi (Pences Deresi) Kabasakal Deresi

Alaplı Çayı : Cales ,Cachetus Diedoro, Samako ,Lipo olarak şehrin antik adları ile belirtiliyor.

Akçakoca Deresi  Çayağzı Deresi olarak adlandırılır. Antik adları Eletas flux, Elaeus , Diapolis, Dedeca, Lippos‘tur

Bölgenin diğer ırmağı Melen Çayı‘dır. Akçakoca-Karasu arasında denize dökülen bir nehirdir. Antik adı Hypium Flux’tur. 

Bölgenin son ırmağı Sakarya Irmağıdır. Bu zamana kadar tarihte ,Zonguldak'ın da içinde bulunduğu bölgede ,son sınır olarak belirlenmiştir. Antik adı Sanggarius'dur.

Bu isimleri bu zamana kadar elimde tutuğum antik harita ve yazılardan derleyerek belirledim. Bu bilgilerle de daha iyi anlaşılması için harita oluşturdum.

Hayati Yılmaz ile

Zonguldak Tarih.