27 MAYIS , ZONGULDAK

27 Mayıs askeri darbe öncesi ve sonrasında Zonguldak’ta ne oldu ?
II Dünya Savaşı bitiminde, dünyada soğuk savaş başladı. Rusya savaşın galibi olarak boğazlarda ve doğudaki topraklarımızda hak iddia etmeye başladı. Ayrıca Balkanlarda ve Türkiye'de komünizm tehlikesi adı altında, ABD'nin Marshall Yardımları başlatıldı.. Bu yardımların yapılabilmesi için bazı isteklerde bulundular. Bu isteklerin başında “çok parti sistemine geçilmesi” isteniyordu. Ayrıca Köy Enstitülerin kapatılması ve özellikle maden şehri Zonguldak'ta komünist faaliyetler için tedbir alınmasına yönelik rapor düzenlemişlerdi.
CHP, köylüleri topraklandırma yasası olan “toprak reformunu” hazırlanıyordu. Aydın'da çiftlik sahibi olan , aynı zamanda CHP Aydın Milletvekili Adnan Menderes buna karşı çıkıyordu. İnönü ile ilk karşı karşıya gelmesi zaten Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü CHF'nin başına geçince olmuştu. Ülkedeki üretim kurum ve araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıkmak ile başlamıştı. Bildiğiniz gibi Zonguldak’ta tüm maden ocakları ve ona bağlı bulunan araçları devletleştirmişlerdi. Tabi CHP içindeki liberaller buna karşı çıkmıştı. Ama Atatürk o zamanlar halen hayatta idi.
7 Aralık 1945'te, Dörtlü Takrir adını verdikleri CHP'den Celal Bayar, Adnan Menderes , Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ihraç edildikten sonra yeni bir parti kurma girişimini başlattılar. ABD'nin de isteği bu yöndeydi. 1946 yılında yapılan seçimlerde Menderes , Zonguldak'ta umduğunu bulamadı. 9 Milletvekilinin tamamını CHP kazandı. Zonguldak’ta gazete sahibi olan ve CHP’den milletvekili seçilen Ali Rıza İncealemdaroğlu daha sonra DP'ye geçti.
Bu arada Zonguldak'ta Havza’ya ,Marshall yardımı dolayısıyla birçok teçhizat ve malzeme yardımı yapılmıştır .Fakat Savaş tedbirleri olarak havzada bazı önemlerde alınmıştır. Ekonomalarda yapılan alışverişlerde kullanılması amacıyla EKİ tarafından bastırılan “Delikli Paralar”, kullanılır. Havza güvenliğinin sağlanması amacıyla EKİ tarafından kurulan üniformalı ve silahlı “Kömür Alayları” görev yapar.
Çalışanların çocuklarının eğitimi amacıyla EKİ tarafından inşa edilen, donatılan ve her türlü ihtiyacı karşılanan ilkokullar inşa edilir. Tüm havzaya EKİ tarafından elektrik, su ve yol şebekeleri döşenir. Bu dönemde TTK lojman, sosyal tesis, okul, sinema, cezaevi, cami vb. inşaatı yapılır.24 Haziran 1949 tarihinde limanın genişletilmesi için Bayındırlık Bakanlığı, Hollanda Kraliyet Liman Şirketi ile anlaşma yapılır. Fevkani Köprüsü için görüşmeler başlar. Filyos Ateş Tuğla Fabrikası kurulur.
Ticaret Lisesi de ilk mezunlarını vermiştir. II. Dünya Savaşından çıkan ülke hem ekonomik sıkıntı yaşarken hem de Marshall Yardımlarının ilk meyvelerini görüldüğü zamanlardır.
Hem Savaş tedbirleri sonucu hem de soğuk savaşın başlaması ile Menderes’in partisi DP söylemleri ülkede başka bir hava estirdi. Zaten ABD yönetimi Komünizm ile mücadelenin CHP ve İnönü ile olmayacağını çok daha önceden hesapladıkları için Çok Partili Sistemine geçilmesini istemişti. Ayrıca hem Cumhurbaşkanı hem de parti genel başkanı aynı anda olmasına karşı çıkıyorlardı. Buna Adnan Menderes’te karşı çıkıyordu.
1950 yılında yapılan seçimlerde Adnan Menderes Zonguldak'tan 11 vekilin 10 tanesini alarak iktidara geldi. CHP o seçimlerde 1 vekil çıkarabildi. Demokrat Parti'den seçilen Abdurrahman Boyacıgiller daha sonra Cumhuriyetçi Millet Partisi'ne geçti. Bu sıralarda Zonguldak inşaat şantiyelerine dönüştü. ABD'den gelen yardım paraların kullanılması , Menderes Hükumetine nasip oldu. Çatalağzı'na belediye kuruldu. Filyos'a ikinci iskele yapıldı. Çaycuma'da İstasyonun karşısından akan ırmağa köprü inşa edildi. Çaydamar ve Kozlu'da camiler açıldı. Kayabaşı Cami, Mehmet Çelikel Cami, Elvanpazarcık Camileri açıldı. Valiliğe ABD'den cipler , EKİ'ye yeni kamyonlar geldi. Kozlu - İhsaniye, Üzülmez- Rat, Karadon ve Kandilli’de işçi lojmanları yapıldı. Uzun zamandır savaş sebebi ile sıkıntı yaşayan Zonguldak halkı bu gelişmeler üzerine 1954 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Partiye tam yetki verdi. 11 milletvekilin tamamı Menderes'in başkanlığını yaptığı Demokrat Partiye gitti.
İnönü zamanında planlanan Liman'ın genişletilmesi , Fevkani Köprü ile Zonguldak ve Çatalağzı Lavuarı tamamlandı , Çatalağzı Termik Santralde 2. ünite hizmete girdi. Adnan Menderes'in Kasım 1957 yılı itibari ile yapılacak seçim öncesi (son seçimi) 7 Ağustos 1957 tarihinde Zonguldak'a geldiğinde büyük coşku ile karşılandı. Daha bir kaç yıl önce Komünizm tehlikesi var dedikleri Zonguldak'ta 1 Kasım 1957 tarihinde yapılan seçimlerde , bir sağ parti tulum çıkarmıştı.
1958 yılında Kilimli Ortaokulu , Kandilli Ortaokulu, Zonguldak Koleji açıldı. Zonguldak Merkez’de Kambur köprü ( Dökerel Köprüsü) yapıldı. Kozlu’da Uzun Mehmet İlkokulu açıldı. İstanbul-Zonguldak-Ankara ve Ankara-Zonguldak İstanbul arasında uçuş seferleri başladı.
Aslında değirmenin suyu da bitiyordu. Ülkede ekonomik kriz başladı. Aşırı harcamalar ,hesapsız yatırımlar enflasyonu yükselti. Bir gecede dolar 2 liradan 9 liraya çıkartılarak Devalüasyon yapıldı. Türkiye ilk defa İMF’ye borçlandı. Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve IMF ile ilk stand-by anlaşması imzalandı. ABD Marshall yardımlarını kesti. Kıbrıs Sorunu meselesi çıktı. Zaten 17 Şubat 1959 gününde Türkiye Cumhuriyeti başbakanı Adnan Menderes'in içerisinde bulunduğu uçak, Kıbrıs Cumhuriyeti'ni kuracak Londra Antlaşması için İngiltere'ye giderken düştü. Menderes uçaktan kurtulan 3 kişiden biridir. Uçaktan kurtulanlar arasında Zonguldak Maadin Mühendislik Okulu Müdürü Refik Fenmen’in oğlu da vardı. Darbe öncesinde uçağın düşmesi bu zamana kadar hep kuşku oluşturdu.
27 Mayıs 1960 tarihinde darbe olunca DP Milletvekillerinin çoğu ile birlikte tutuklandı. Tutuklananlar arasında 1954 yılında DP Zonguldak milletvekili olan Mehmet Nusret Kirişçioğlu’da vardı.
Darbe sonrası Askeri Dönem’de Zonguldak Valiliğine Mehmet Sait Köksal getirildi. Adnan Menderes ve arkadaşlarının yargılanmaları bir yıl kadar sürdü. Bu arada yeni Anayasa hazırlanmış ve referandum yapılmıştı.9 Temmuz 1961 tarihinde Anayasa Komisyonunun hazırladığı yeni anayasa için yapılan halk oylamasında %61,7 oy oranı ile kabul edilerek yürürlüğe girdi. Fakat referandum sürecinde herhangi propaganda yapmak yasak olmasına rağmen 9 il ile birlikte referanduma sunulan yeni anayasa Zonguldak’ta çoğunluğun oyu ile red edildi. Zonguldak Darbe Anayasasına karşı çıktı. Daha doğrusu Menderes’in tutuklu olmasına tepkiydi.
2 Şubat 1961'de Adnan Menderes ve arkadaşları yargılandıkları davalarda suçlu bulundu .
Adnan Menderes’e yönelik suçlamalardan biri de “ Ülkede dışarıdan gelecek bir tehide karşı ABD askerlerinin Türkiye’ye çıkarma yapma yetkisi “ tanınması olmuştu. Bazı devletlerin karara karşı çıkmasına rağmen 16 Eylül 1961 Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan ,sabaha karşı; 17 Ekim 1961 tarihinde ise saat 13.21’de Adnan Menderes idam edildi.
İdamlarından bir ay sonra yapılan genel seçimlerde “Demokrat Partinin devamıyım” diyen Süleyman Demirel’in partisi olan Adalet Partisi ,Zonguldak’tan 5 milletvekili çıkardı. CHP 3 , darbe yapanların arasında olan subaylardan Türkeş’in de yer aldığı Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 1 milletvekili çıkardı.
Menderes bu zamana kadar hep ABD ile anlaşma yapan başbakan olarak biliniyordu. Oysa Marshall Anlaşmasını yapan İnönü idi. Lakin iktidar değişince parayı kullanmak Menderes’e nasip olunca , hesapsız yatırımlar ve lüks harcamalar ile para çarçur edilince, ekonomik kiriz ve beraberinde dış borçlanma ve İMF'ye borç Menderes Hükumetinin politikaları sebebi ile oluşmuştu.1961 yılında IMF'den ilk kredi kullanan Türkiye, bir daha yakasını IMF'den kurtaramadı. Türkiye'nin IMF'ye olan borcu anca 14 Mayıs 2013 tarihinde bitmiştir. O da ne garip ki yine ; ABD'nin bölge üzerinde başlattıkları ikinci projesi olan ODP zamanına denk gelmiştir.

Bugün Zonguldak’taki yatırımların bir çoğu ABD yardımları sonucunda yapılmıştı. Hemen hemen hepsinin temeli CHP iktidardayken atıldı. Menderes’e de açılışını yapmak düşmüştü. Bu yüzden Fevkani Köprünün adını CHP’liler İnönü Köprüsü DP’liler ise Menderes Köprüsü diyordu.
"Tarihteki olayların doğru analiz yapılabilmesi için en az 50 yıl geçmesi gerekiyor" derler. Üzerinden 64 yıl geçmesine rağmen o dönem olan olaylar halen tartışmalara neden olacak kadar gizemlidir.
Öyle ya da böyle ; bir başbakanın idam edilmesi, 64 yıldır vicdanlarda kabul görmemektedir.

Hayati Yılmaz ile
Zonguldak Tarih