ZONGULDAKLI KÖÇEK OYNAMAZ,OYNATIR

Son zamanlarda bir değişim yaşıyoruz ama bu değişim öyle ”hayra alamet” değil.

Başka bir kültürü kendi kültürümüz sanmaya başladık.

Bu tabi ki, popüler kültürün bize pompaladığı,bazı kişilerin para kazanmak amacı ile yaptığı işlerden ibaret.

Efenim ;dışarıda "Zonguldaklılar köçek" diye bir algı oluştu.

Bu bazen aşlama,bazen şaka amaçlı,bazen de,gerçekten Zonguldaklıları köçek bilen tanıyan insanların oluşmasından kaynaklanıyor.

Bu algının oluşmasında bizim de payımız yok mu ?

Olmaz mı...

Çıbanın başı biziz.[!]

Bu “Köçek Oyunu”nu çok abarttık.

Hatta bazıları “Zonguldak” adı ile gruplar bile kuruldu.

Yok;Çaycuma Oyun Havaları Dansları,

yok;Devrek Köçek Grubu,

yok “Bartın Haydar Köçek Dans grubu” gibi

Sanki bu oyun havaları bize aitmiş gibi grup adları verildi..

Özelikle Almanya'da yeni yetişen bir genç "Köçek”i kendi kültürü sanmakta..!

Oysa "Köçek Tarihi“ neredeyse bin yıllık bir gelenekten geliyor..

Öyle bizim taraflardan da değil.

Taaa balkanlardan.

Hatta daha da eskiye gidersek Araplardan geliyor.

Kısaca anlatayım..

Köçek ; kelime anlamı etimolojik olarak incelendiğinde İranlılarda kucak teriminden gelmiş olduğu ve çocuk ya da hayvan yavrusu anlamında kullanıldığı bilinmektedir.

Köçeklik; dansözlükten çıkmış bir rakkas oyunu[dansı].

Arapların rakkas müziği ile yaptıkları ve ilk önce erkeklerin daha sonra da kadınların açık saçık kıyafetlerle oynadığı danstan türemiş.{?}

Özelikle Osmanlı saraylarında ”Çengi” (Kadınların oynadığı ) “Köçek” (erkeklerin oynadığı) danslı eğlenceler çok tutulan bir şeydi.

Sarayda yapılan düğün,eğlence,sünnet düğünlerinde özel olarak yetiştirilen Çengi ve Köçekler oynatılırmış.

Çengi zaten Çingene ile aynı anlam taşıyor. Bu oyunu en çok oynayan zaten Romanlar,Rumlar, Yahudilermiş.

Söyle de denilebilir:

Yörede azınlıkların “maddi kazanç” elde etmek için başvurduğu yol...

Köçekler de erkek olmalarına ramen kadın kıyafetleri giyip eğlencelerde oynar.

Eski Osmanlı belgelerinde köçeklik ya da Çengilik hakında bir çok belge bulunmakta.

Köçek; kadın kılığında dans eden profesyonel erkek dansçılardı. Eski devirlerde çalgı ile raks eden erkekler,kadın kıyafetleri giyerek raks eden genç erkekler yada çengiler gibi oynayan erkek oyuncular açıklanmakta ve bazı kaynaklarda,bu açıklamaya gayri Müslim veya devşirme olan genç oğlanlar ifadesi eklenmektedir.

Görsel ve yazılı tarihsel belgelerden tespitle köçekler söyle giyinirlerdi; sırma işlemeli , saçaklı ipek kumaştan bir fistan toka süslü ipek kumaşla altın suyuna batırılmış kemer, sırtında ipek, işlenmiş gömlek,onun üzerinde som sırma ile islenmiş kadife veya al çuhadan"dilinde"başlarında da hasır fes,üzerine ve kıyıları sırma ile süslenmiş cevre.

En az bir kemence ,iki lavta,tef,zilli masa gibi müzik aletlerinin yer aldığı müzisyen ve iki - üç gör sesli hanendeden kurulmaktaydı.

Istanbul`da köçekleri arayanlar Tahtekale`de Kadın hanı; Üsküdar, Ketenciler de ki oyuncu kahvehanelerinde bulurlardı.

Evliya Çelebi köçekleri anlatırken;

“Afitab misal,kesim biçim yerinde,nergiz gözlü,nice canları esir etmiş” gibi sıfatlar kullanır , “yetmiş taştan içmiş, feleğin çemberinden geçmiş. Rakkaslar uğruna bütün varlıklarını döküp saçarlarmış.” demektedir.

“Bunlar yüzünden kavgalar çıkar, yeniçeriler aralarında dövüşüp kanlı bıçaklı olurlardı" diye bahseder.

Sultan Mahmut zamanında çıkarılan bir kanunla köçeklik yasaklanmış ama Çengi bu yasakta yer almamış..

Bu yasaktan sonra köçekler Anadolu’nun çeşitli yerlerine geçmiş ya da Mısır’a gitmişlerdir..

işte o dağılmadan sonra özelikle gelenekçilerle gelen bu oyunun yöremizdeki kına gecelerinde erkek tarafının eğlencesinde oynatmasından kaynaklanan bir durum söz konusu.

Zonguldaklı erkekler kendi aralarında eğlenirken yöredeki Çingenelerin bu oyunu ile eğlenmeyi severdi...

Ama kesinlikle Zonguldak erkeği etek giyip oynamaz hata köçeğin karşısına gecen yöre erkeğinin figürleri kıvırtarak değil, köçeğin tam tersi erkeksi hareketlerdi. Çünkü zaten o kına gecesinde kadınlar başka yerde eğlendiği için karşısındaki köçeği kadın rolüne soktuğunu düşünürdü..Onun karşısında daha erkeksi figürler sergilemesi daha normaldi..

Zonguldak Halk oyunlarında sadece kız oyunlarının olması erkeklerin oynamadığı anlamına gelmez. Bu zamana kadar Kültür Bakanlığı ya da yöredeki ehli kişiler, Zonguldak folkloru araştırmadığı için “erkek oyun figürleri” belirlenmemiştir..

Oysa eski düğünleri hatırlayanlar,dedelerinin köçekler karşısındaki figürlerini de hatırlayacaktır..Öne doğru çift ayak,zıplama ve vücut hiç kıvırmadan,eller yukarı doğru atak şekilde kaldırıp, indirmeden ibaretti..

Öne doğru çift ayakla atılan adımlarda karşısında ki kişinin göbekleri birbirine değecek şekilde sürtünmekteydi..

Günümüzde Zonguldak Oyun Havaları dendiğinde akla hemen davul zurna ile çalınan köçeklerin oynadığı Raks müzik akla geliyor. Oysa Zonguldak Türkülerine baktığında hiç böyle ezgiler yoktur..

Atlı geliyor atlı

Altında kilim katlı

Benim sevgili yarim

Baldan şekerden tatlı

Dıv dıv dıv dıv dıv

Dıv dıv dıv dıv dıv

Dıv dıv dıv dıv dıv dıv

Bir köçek ; bu Türkünün gerçek ezgisi ile oynayamaz. Ancak bunu kendi müzik tarzına çevirir ise oynayabilir.

Bu Türkünün oyunu,kızlarda ki figürleri , tek ayak sekmesi ile tek kol yukarı kaldırarak oynanır.

A benim söm söm yarim ,ah a benim güzelim yarim

Bir onçuk öpsem yarim ,bir kere sarsam yarim

Öpmeyle bir şey olmaz ,bir onçuk sarsam yarim”

türküsü ile oynanır mı bu oyun ?

Görüldüğü gibi köçeklik tarihi çok eskiye dayanan ve bir çok yörede oynatılan ve genelde yabancı kökenlilerin oynadığı bir oyun şeklidir..Bunun Japonya'daki karşılığı Geyşa`dır..

Günümüzde para kazanma amaçlı yaratılan popülist oynayan köçekler için söylemiyorum ama köçeklik genelde cinsel sapmaları bulunan erkekler tarafından oynandığı bilgisi çok eskiye dayanıyor. Hata bu erkekleri tarif ettiklerine göre günümüzde biseksüel dediğimiz erkeklerin oynadığı ortaya çıkıyor.

Böyle bir kültürden gelen bu oyunu Zonguldaklıya mal etmek , Zonguldaklının sahip çıkması kadar saçma bir şey olamaz.

Eğer bunu kültürümüz diye yayacak isek ; bari “Zonguldaklılar köçek oynamaz oynatır “ diye yaymak daha doğru olacaktır..

En doğru yapacağımız şey Zonguldak erkek oyunlarını araştırmak ve ortaya çıkarmak olacaktır.

Dedelerimiz eğlence amaçlı köçek oynatmış ama bu günümüzde neredeyse Zonguldak erkeğinin oyunu şeklinde algı yaratmasını değiştirmezsek ,bu üzerimize yapışacak benden uyarması.

Hayati YILMAZ