15 dakika okundu

10 Mar

10Mar

Zonguldak Valiliği ve bazı sayfalarda,valiler listesi “mutasarrıf” ile başlıyor.Yani kaymakamlık ile vali arasında Osmanlı da rütbe.

Zonguldak Kastamonu`ya bağlı Bolu Sancağı’nın bir nahiyesi iken, Anadolu‘nun Kuva-i Milliye ve Müdafa-i Hukuk cemiyetlerinin örgütlenmesi ile istanbul`da ki saray yönetimi arasında bölünme yaşandı.Şehirlerde bazıları saray taraftarı, bazıları ise Mustafa Kemal`in başını çektiği Kuva-i Milliye haraketine katılıyordu.

Hal böyle olunca; Ingilizlerin himayesinde olan Istanbul Yönetimi, Anadolu`da ki hakimiyetini kaybetmemek için illere,ilçelere,nahiyelere yeni idareciler atayıp, yeni müftülerle halkın kendisinden kopmaması için uğraş veriyordu.

Bu sebep ile bir çok yerin statüsü bile değiştirilmişti.

Zonguldak kömür kenti idi ve Osmanlı için önemli bir şehirdi.Burada ki halkın istanbul Hükümeti’ne bağlılığı, bu sebep ile sağlanmalıydı.O zamana kadar pek de bu önemsenmemiş aslında.Artık Anadolu`da bambaşka bir yapılanma söz konusuydu.

Tahir Karauğuz

Polis müdürü

Işte bütün bu gelişmeler üzerine ,şehirde daha etkin bir makam kurmak maksaydıyla ,Istanbul Hükümeti Zonguldak`ın statüsünü değistirmeye karar verdi.

Zonguldak`ın Istanbul`da ki saray tarafından mutasarıf yapılacağı Zonguldak`ta ki Müdafa.i Hukuk Cemiyeti`ne bildirildi.Gazeteci Tahir Karauğuz `un hatıralarına göre; kendisi bu durumu öğrendiğinde Kastamonu`da çıkan Açıkgöz gazetesi`ne haberi yazdı.Açıkgöz gazetesi Anadolu`da halk haraketinden yana yazılar yayınlıyordu.Tahir bey`de Zonguldak`tan haberleri deniz yolu ile Kastamonu’ya ulaştırıyordu.Istanbul`dan gelen habere göre; Zonguldak mutasarrıflık oluyordu.

Istanbul Hükümeti Zonguldak`a bir mutasarrıf atayacak,ve şehrin üst düzey insanlarını da Fransızlara dokunulmaması için bir baskı kurabilecekti.Zaten şehirde o zamanlar çoğunluğu Fransız,Ermeni,Rum kökenli insanlar ağır basıyordu.Bu sebeple Istanbul Yönetimi; Zonguldak`ta olası bir isyanda yabancıların hayatlarını garanti altına almak için Fransızların şehirde tedbir almalarını normal karşılıyordu.

Istanbul Hükümeti`nin Zonguldak`a Mutasarrıflık verileceğini duyunca şehirde ki Müdefa-i Hukuk Cemiyeti mensupları Ankara Hükümeti‘nin, daha önce Zonguldak`a Mutasarrıf atamasını doğru olacağını düşündüler.

1919`da Fransızlar Zonguldak`ı maden ocaklarını koruma maksadı ile istanbul Hükümeti‘nin de onayı ile şehre asker çıkarmışlardı.Şehirde ki Osmanlı subayları ve devlet erkanı ile Fransızlar, birlikte çay içiyorlar,birlikte maden ocaklarını denetliyorlar, hatta birlikte eğleniyorlardı.Fakat şehirde bir de bu durumu kabulenmeyen bir kitle vardı.Bu kitle örgütleniyordu.Hüseyin Fehmi Imer gibi vatan perver okumuş insanlar maden ocaklarında,Tahir Karaoguz gibi örgütcü ve yazar insanlar da durumu Kuva-i Milliye taraftarı gazetelere yazabiliyordu.

Fransiz isgalinde ki

Zonguldak

Tahir Bey, Kastamonu`da ki Açıksöz gazetesine, Ankara Hükümeti`nin Istanbul`dan önce davranması gerektiğini yazan yazıyı yoladı

Sadece dört saat sonra ; o sırada Kastamonu`da görev yapan Kastamonu Valisi Cemal Bey haberi okuduktan sonra bizzat Mustafa Kemal`e telefon ile bildirdi.Ankara Hükümeti bir karar alıp Zonguldak`ı mutasarrıflık haline getirerek Cemal bey`i de Zonguldak Mutasarrıfı olarak ataması ile Zonguldak, Ankara Hükümeti tarafından, Istanbul Hükümeti‘nden daha önce mutasarrıf haline getirildi.

Zonguldak Valiliği kayıtlarında; ilk kez, 14 Nisan 1920 Mutasarrıf Vekili Ahmet CEVDET olarak belirtse de, 1 Nisan 1920`de Kastamonu Valisi Cemal Bey Zonguldak`a atandığını, Karauğuz `un hatıralarından öğreniyoruz.Sanırım burada Istanbul Hükümeti‘nden önce davranmak için Kastamonu Valisi’ni biran önce atayıp 14 gün sonra da Ahmet Cevdet Bey`i vekil olarak atamış olabilirler.

Zonguldak`ın Mutasarrıf oluşundan tam 1 yıl sonra yine Karaoğuz`a göre 1 Nisan 1924`de Zonguldak il oluyor.

O sırada Zonguldak`ın mutasarrıfında görevli Ibrahim Paşa vardır.

1920`den 1924`e kadar Zonguldak il oluncaya kadar,6 mutasarrıf görev yapmış oluyor.

1. Kasatmonu Valisi Cemal Bey ,Zonguldak Mutasarrıf görevini 1 Nisan 1920 ile 14 Nisan 1920 arasında 14 gün yapıyor.

2. Ahmet CEVDET Mutasarrıf 14.05.1920-02.08.1920

3. Nusret Bey -Mutasarrıf 03.09.1920-23.06.1921

4. Mustafa ASIM - Mutasarrıf 26.06.1921-05.05.1922

5. İhsan - Mutasarrıf 06.05.1922-19.08.1923

6. Ibrahim Paşa Mutasarrıf-Vali 13.09.1923-11.06.1924

O günleri daha iyi anlamak için, o yıllarda polis olan bir kişinin anılarında anlatığı ilginç hikayeyi aktarmak istiyorum.

Kozlu,Beycuma ve Kilimli takım kumandanları tamamen istanbul Hükümeti taraftarıydı. ve Kuva-i Milliye mensuplarını deyim yerindeyse göz actırmıyorlardı.Küçük kafalıların, büyük görev aşkı bu olsa gerek; Zira Anadolu`da ki gelişmeyi okuyamıyorlar, istanbul Hükümeti`nin de geldiği noktayı kavrayamıyorlardı.Vatana zarar vermelerine ramen kendilerini vatanperver görünüyorlardı.

Yine bir karakol polisinin anlatımı ile ; Soğuksu`da ki karakola o günlerde çok sayıda Zonguldaklı ,casus diye getiriliyormuş.Getirilenlerin çoğu üstü başı yırtık ve dövülmüş haldeymiş.Bunlar gizli gizli evlerde toplanan (bugün Zonguldak Incivez Mahahellesi‘nde) o zaman boş arazide toplantılar yapıyormuş.Zaten Fransızlar bu alanı Fener Mahellesi’nden top atışları ile arada bombalıyormuş.

Fransiz Askerleri Zonguldak`ta

ilginç olan ise şu not ; dövülenler arasında Ermeni asıllı insanların olması.Tam olarak emin olmamakla birlikte, sanırım Ermenilerin isteği Rus işgali olabilir.Zira Fransızların da çekindiği, Rusların Zonguldak`ı işgal etme maksadı idi.Zira o günlerde Türkleri, Fransızlar bir cami de toplayarak silah dağıtmışdı.Bu silahlar bir Rus işgali sırasında kulanılma maksadıyla dağıtılmıştı.Ermeniler bu sebep ile Zonguldak`ta Fransızlara karşı çıkıyor olabilirler.Tabi içlerinde gercekten Zonguldaklı gibi Zonguldaklı olanlarda vardır.

Herifler(Fransızlar) Zonguldak`ın madenlerini yıllardır sömürdükleri için babalarının malı sandılar.Türkler ile güya Ruslara karşı Zonguldak`ı koruyacaklardı.Anadolu`da ki Kuva-i haraketinin de güçleneceğini tahmin etmediler.O dağıttıkları silahlar bir gün kendilerini çevrileceğini hiç hesaba katmadılar.Zira onlar için halk ezik,fakir ve muhtaçdı.Fransızlar Padişahtan da güç alıyordu.

21 Haziran 1920 tarihinden bir gün önce ,Kuva-i Milliye mensupları Fransızların tel örgülerle çevirdiği Fener Mahallesi yakınlarında ki çalılıklara ,gece bir manda saldılar.Mandayı bir kaç gün aç bırakmışlardı ki, çalılıklardan çıkmasın ve olağan bir istekle çalılara (adeta) saldırsın istiyorlardı.Böylelikle tel örgülerde nöbet tutan Fransız askerleri panikleşsindi.Zaten bir kaç ay önce de Zonguldak`ta Mutasarrıfla yönetim Kuvacıların eline geçmişti.Her an Fransızlar saldırı bekliyordu.

Işte o gece Fransızlar çok korktu.Çalılıklarda ki sesi duyunca kuvacıların saldırıya geçtiklerini sandılar.Sabah erkenden Fransızlar gemi ile Zonguldak`tan ayrıldılar.

1920-1932 Yılına Kadar Kulanılan

Mutasarrıf ve Valilik Binası

Ibrahim Paşa mutasarrıf görevindeyken, 1924 yılında Zonguldak il oluyor.il olmadan önce en son Mutasarrıf olan Ibrahim Paşa, il olduktan sonra Zonguldak`ın ilk valisi oluyor.

Yeni Çarşı’da (Gazipaşa) Mithatpaşa Mahallesi yokuşunun başında bulunan bina (yıkılmıştır), valilik binası olarak kulanılıyordu.Bu bina 1932`de Zonguldak Limanı’na yapılacak olan yeni valilik binası yapılıncaya kadar kulanıldı.

ZONGULDAK VALİLİĞİ RESMİ WEP SAYFASINDA ,İSİMLERİ EKSİK OLAN VALİLER KİM ?

Zonguldak Valiliği resmi İnternet Wep sitesinde ,valilik görevinde bulunan listesi eksiktir. Wep sayfasına göre valiler 1927 yılında başlar. Oysa 1924'ten beri Zonguldak'ta görev yapan valiler vardır. Yani 3 senelik kısım , İnternet sitesine göre bilinmiyor.

Ben size yazayım.

Zonguldak 14 Nisan 1920'de sancak haline geldikten sona 'Mutasarrıf' ile yönetilen bir yer haline geldi. 1 Nisan 1924'de il oluncaya kadar da 6 Mutasarrıf görev yapmıştı.

1. Kastamonu Valisi Cemal Bey ,Zonguldak Mutasarrıf görevini 1 Nisan 1920 ile 14 Nisan 1920 arasında 14 gün yapıyor.

2. Ahmet Cevdet -Mutasarrıf : 14.05.1920 ile 02.08.1920

3. Nusret Bey -Mutasarrıf : 03.09.1920- ile 23.06.1921

4. Mustafa Asım - Mutasarrıf : 26.06.1921 ile 05.05.1922

5. İhsan Bey- Mutasarrıf : 06.05.1922- ile 19.08.1923

6. İbrahim H. Paşa- Mutasarrıf : 13.09.1923 ile 11.06.1924

İbrahim Halil Tahran

Mutasarrıf; kaymakam ile vali arasında bir Osmanlı makamı idi. Bugün bu makamın karşılığı yok.

Zonguldak il olmadan önceki son mutasarrıf İbrahim Paşa’dır. 11 Haziran 1924 yılına kadar görevinde kaldığı için Zonguldak’ın ilk valisi olmuştur.

( İbrahim Halil Paşa, 1934 yılında çıkartılan Soyadı Kanunu ile Tarhan soyadını alır.)

1869 Trabzon’da doğdu. 1923’te Zonguldak mutasarrıfı olarak atanan İbrahim Paşa, 1 Nisan 1924’te Zonguldak vilayetinin ilk valisi oldu. Trabzon Evkaf Komisyonu azalarından Mehmet Vehbi Efendi ile Vesile Hanım'ın oğlu olan paşa, 1869 yılında Trabzon'da doğdu. Ortaöğrenimini Trabzon'daki "Jésuite" adlı Fransız okulu ile Galatasaray Sultanisinde tamamladı. Mektebi-i Mülkiyeden 1893'de mezun oldu. Mülki idarenin çeşitli kademelerinde görev yaptı. 1903 yılında Paşa (Mir-i Miran) payesini aldı. Birinci Dünya Savaşı’nda Cidde Mutasarrıfı iken Cidde'yi İngilizlere ve Şerif Hüseyin'e (1916-1924 arası Hicaz Kralı olan Arap lider ) karşı savundu. Cumhuriyet döneminde 1924 yıllına Zonguldak Valiliğinde bulundu. Mayıs1924'te emekli oldu. Fransızca ve İngilizce bilen İbrahim Halil Tarhan, bir müddet Trabzon Erkek Lisesinde Fransızca ve İngilizce öğretmenliği yaptı. Daha sonra İstanbul'a yerleşti. 1945’de İstanbul’da vefat etti..

Şehrimiz il olduktan sonra ikinci vali, Hüseyin Hüsnü Bey oldu. Fakat Hüseyin Hüsnü Bey rahatsızdı. Bu yüzden göreve devam edemedi. Bu sebepten dolayı yerine Mustafa Reşat Bey atandı.

Mustafa Reşat (Mimaroğlu)

( Zonguldak’ın ikinci ve atanan ilk valisi Hüseyin Hüsnü Bey hakkında elimde kısıtlı bilgiler bulunmakla birlikte ,Hüseyin Hüsnü adında bazı kişilerin olabileceği şüphesi ile araştırmalarım devam ediyor. Fakat Mustafa Reşat Bey hakkında geniş bilgiye sahibiz.)

Hüsnü Hüseyin Bey’in yerine atanan Mustafa Reşat Bey aslında ülke çapında çok meşhur bir şahsiyetti. Bugün bile İttihat ve Terakki dönemin en tartışılan isimdir. Hakkında bir çok kitap vardır. Ermeni diasporasının propagandasında en çok onun ismi geçer.

Mustafa Reşat (Mimaroğlu) 1915 yılında İstanbul’da Polis Müdürlüğü sırasında İstanbul’da tutuklanan Ermenilerin listesini hazırlayan kişi olarak bilinir. Mustafa Reşat aslında tam bir istihbarat şefi gibi görev yaptığı için, tüm il ve kasabalarda kimin ne faaliyetler içinde bulunduğu hakkında notlar tutmuştur. 24 Nisan 1915 tarihinde Dahiliye Nazırı Talat Paşa'nın emriyle tutuklanan, İstanbul’un önde gelen Ermeni topluluğun isimleri , Mustafa Reşat’ın istihbaratçılığı neticesinde hazırladığı raporlarla tutuklanan kişilerdir. Tutuklananlar Ankara sürüldüler. Bu kişilerin çoğu gazeteci ve yazardı ve İstanbul’dan doğru Anadolu’daki Ermenileri kışkırtmakla suçlanmışlardır. Bu sebep ile Mimaroğlu’na karşı husumet beslemişlerdir.

Hal böyle olunca aslında Mustafa Reşat, Ermeniler tarafından fişlenmiş ve 1918 yılında savaş kaybedildikten sonra İngilizlerin elinde bulunan tutuklama listesinde yer almıştır.

İstanbul’un İtilaf devletlerince işgalinden iki gün sonra Sinop mutasarrıflığına atanır. Buraya gitmek üzere iken İngilizler tarafından tutuklanarak İtalya’nın Malta adasına sürgün edilir.

Burada İki buçuk sene esir kalır. Anadolu’da kurtuluş mücadelesi veren Kuva-i Milliye’nin elinde de çeşitli kademlerde İngiliz subayları vardır. Mustafa Kemal’in bizzat yürüttüğü görüşmelerde, takas yolu ile birlikte, Kasım 1921’de yurda geri döner ve TBMM hükumeti emrine girer. Tokat mutasarrıflığına atanır. Zonguldak Valisi Hüseyin Hüsnü Bey’in ani rahatsızlığından ötürü, 25 Teşrinisani 1340 (25 Kasım 1924) tarihli kararname ile Zonguldak Valiliğine atanır. , Mustafa Reşat bu görevi 26 Aralık 1925 yılına kadar sürdürmüştür. 13 Eylül 1341 (1925) tarihinde Mustafa Kemal’in imzaladığı kararname ile Mustafa Reşat Adana Valiliğine atanırken , Hüseyin Hüsnü Bey tekrar görevinin başına geri dönmüştür. Vali Hüseyin Hüsnü Bey’de bu görevi, 29.10.1927 yılına kadar sürdürür. Aynı gün yerine Akif Behzad İyidoğan atanmıştır..

Zonguldak Valilik Wep listesi de Zonguldak Vali listesi ,Akif Behzad İyidoğan ile başlar.

Açıkçasını söyleyeyim. Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun Eski Zonguldak Valisi olduğunu ne yazık ki ; başka bir araştırma yazım için baktığım ‘Ermeni Diasporası ‘ sayfalarından öğrendim ve araştırmaya başladım. Neden ? Çünkü bizde kaydı yoktu, onlarda var . Hani derler ya ‘su uyur düşman uyumaz’. Tam da bu söz aklıma geldi.

Bu yazımda bahsi geçen şahsiyetlerin, Zonguldak Valiliğine atandığına dair elimde resmi belgeler bulunmaktadır. Arzu ederlerse bunu yollarım.

Böylesi mühim şahsiyetlerin Zonguldak tarihinde ismi bilinmemesini önemli eksiklik olarak görüyorum.

Bu yazım Zonguldak Valiliğine Arz’ım olur.

Hayati Yılmaz ile

Zonguldak Tarih

Hayati YILMAZ

Zonguldak Tarih

O VALİYİ BULDUM. BAKIN KİM MİŞ!

Bir kaç hafta önce ''Zonguldak Valilik Wep Sayfasında Eksik Olan Valiler Var' adlı yazımda ilk üç valinin isimleri olmadığını gördüğümde , isimlerini yazmıştım. Bunlardan ikisinin ismini ben vermiştim. İlk atanan valinin isminin Hüseyin Hüsnü olduğunu ama bu vali hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamadığımı yazmıştım. Ve bu valiyi araştırmaya devam etiğimi belirtmiştim.

Yaptığım araştırmalar sonucunda Hüseyin Hüsnü Bey'in , Hüseyin Hüsnü Berker olduğunu tespit ettim.

Hüsnü Berker , Zonguldak 1 Nisan 1924 tarihinde il olduktan yaklaşık bir ay sonra atanıyor. Hüseyin Hüsnü Bey, Zonguldak'ın son mutasarrıfı İbrahim Halil Paşa'dan görevi alıyor.

Kastamonu'nun Daday ilçesinde 1881 yılında doğdu. Babası Kastamonu'da Çiftçilik ile uğraşan Ahmet Ağa'dır.

Mülkiyet Okulu`ndan (Siyasal Bilgiler Fakültesi) mezunu olan Hüsnü Bey aynı yıl Kastamonu Maiyet Memuru olarak stajını yapar. Sırası ile ; Fransız Öğretmenliği, Kastamonu Evkaf Müdürlüğü ,Baş Katiplik, Gerede , Düzce Kaymakam Vekili, 1909 yılında Devrek Kaymakamı olmuş.

Hüseyin Hüsnü bey Kurtuluş Savaşı süresince Kastamonu'da Kuva-i Milliye adına çeşitli görevlerde bulunuyor. Safranbolu Kaymakamlığına atanan Hüsnü bey daha sonra Erzincan Valisi olmuştur. Zonguldak il olunca , 1924 yılında Zonguldak'a vali olarak atanır. Fakat bu sırada rahatsızlığından ötürü valilik görevini sadece 6 ay sürdürür. yerine Mustafa Reşat Mimaroğlu gelir.. Atatürk'ün 1925'te Şapka Devriminde ,Kastamonu ziyaretinde Atatürk'ü karşılayan ekibin başındadır.

Mustafa Reşat Mimaroğlu'nun Adana Valiliğine atanmasından sonra Hüsnü Berker 26 Aralık 1925 tarihinde Zonguldak Valiliğine tekrar atanır. 1927 yılında da Aydın valiliğine atanır.1930 yılında Gümüşhane Valilisi olur. 1932 yılında Devlet Şurası Azalığına getirilir. Bu görevde 14 sene kaldıktan sonra 1946 yılında emekli olur. Evli ve 4 çocuğu bulunan Hüseyin Hüsnü Berker 4 Mayıs 1971 tarihinde vefat eder.

Zonguldak'ın ilk valisi olması bakımından, oldukça önemli olan Hüsnü Bey'i fotoğrafı ile birlikte bulmak beni heyecanlandırmıştır. Böylelikle tüm valilerin fotoğrafları tamamlanmış oldu.

Fotoğrafta , Zonguldak'ın ilk Hükümet Konağı görünüyor. Burası şu an yeni AVM yakınında Nergis Park'ın olduğu yerdir.

Hayati Yılmaz ile

Zonguldak Tarih