RİCHARD KİEPERT'İN ZONGULDAK HARİTASI

Richard Kiepert’in "Küçük Asya" adı ile çizdiği Anadolu’nun Zonguldak kısmı haritası, 1907 yılına ait. Alman kartograf Richard Kiepert, Ünlü coğrafyacı 'Heinrich Kiepertin oğludur. Richard Kiepert babasının Anadolu Coğrafyası ile ilgili çizdiği haritalardan daha ayrıntılı bir çalışma çıkarttığı anlaşılıyor. Fakat (bana göre )birkaç yerde hata yapıyor. (Bağzı isimler farklı yerlerde olabiliyor.) Alman olduğu için de ,Türkçe kelimeleri yanlış yazıyor. Örneğin “ç” harfini “Tsh” olarak kullanıyor. Zira Almanca da “ç” harfi bulunmamaktadır. Bu nedenle çok dikkatli bakıldığı zaman ancak yer adları anlaşılabiliyor. İşte, ben de uzun zamandır üzerinde çalıştığım bu haritayı sadeleştirdim. Osmanlı’nın son dönemlerine denk gelen bu haritada bir çok yer ismi 1930 ile 40’lı yıllarda değiştirilmiş olduğundan bu harita aynı zamanda bir çok köyün eski adlarından oluşuyor.Zonguldak’ta bu süre zarfında yaklaşık 150’ye yakın yer ismi değiştirilmiştir. Bu isimler Türkçeleştirmek ya da uygunsuz bulunan yerleşim isimlerinde olmuştur.

SAHİL KESİMLERİ
MUKATA: "Mugada" ismi, eski haritalarda MUKATA olarak geçiyor. Zonguldak'ın en güzel sahillerinden biridir. Antik Çağ`da burası, Bithynia ile Paphlagonia sınırında kalıyordu. Bu bölgede o zamanlar yaşayan halka "Caucones" deniliyordu. Mugada ismi antik bir isim mi bilinmiyor ama Mugada’ya dökülen derenin antik ismi Psilis .Papanius`dur.
GÖZ PINAR : Gözpınar köyü bugün de aynı adla haritalarda yer alıyor. Filyos-Bartın arasında Tabaklar Köyü yakınlarındadır.
KIZIL KUM: Bölgenin bir diğer sahili Kızılkum, Osmanlı’nın son dönemlerinde de aynı adla kullanılıyor. Bu haritada da Kızıl Kum olarak geçiyor. Sahili, Filyos Çayı’nın getirdiği kum ile kaplandığı için adı Kızılkum olarak belirlenmiş.
TOPAL İMAM: 1930 ile 40’lı yıllarında Zonguldak’ta 150’ye yakın yerleşim yeri ismi değiştirilmiştir. Bunların bir kısmı yabancı köken olduğu gibi bir kısmı da uygun bulunmadığından değişikliğe gidildi. "Topal İmam" ismi bugün kullanılmıyor. Bu köy bugün Yeşilköy olabilir.
KALAFAT OĞLU: Kalafatoğlu ismi de bugün değiştirilen isimler arasındadır. Kızılkum yakınlarında bir yer.

KİLLE: Killi" adında ki bu yerleşim yeri hemen nehrin kıyısında. "Killi" aslında bir dere adı olabilir. Bu çevrede 1800`lü yıllarda çizilen haritada Killi adında dere varlığı görünüyor. Dere yatağında oluşan Kil toprağı ile alakalı olabilir.
SAZ KÖY: Bugün aynı isimde yer ayan köyün geçmişi M.Ö yıllarına dayanıyor olabilir. Zira tüm haritalarda burada bir pazar kurulduğu görülüyor. 1850 yıllarında ise Saz Köy ve çevresi Adigeler (Çerkez -Abaza vb.) yerleştirildiği bölgede yer alıyor.
TSHERKESLER: Çerkezler Köyü. Bu yerleşim adı bugün kullanılmamaktadır. Saz Köyün hemen yanında yer alan köyün adından da anlaşıldığı üzere, Çerkeş yerleşimidir. 1864 ile 1867 yılları arasında Rus zulmünden kaçan Çerkez ve Abhazya halklarının Anadolu’da yerleştirildikleri yerlerden biri de Saltukova civarı idi. Çerkezler köyü bugün Yukarı İhsaniye köyü olabilir. TÜLEOĞLU: Tüleoğlu Köyü adı bugün kullanılmamaktadır. Fakat Aşağı İhsaniye civarında görünmektedir.
TSHÖLMEKDJİLER: Çömlekçiler. Bugün Çaycuma Havaalanı yakınlarında bulunan Çömlekçi Köyü, Çömlekçiler olarak işaretlemiş.
FİLYAS TSHAİ: Filyos Ağzı . Filyos ismi Fillias'dan gelir. Filias, Filyos isminin kaynağıdır ve bu isim bugünkü Filyos’un diğer tarafı; yani, ırmağın denizle buluştuğu ağza verilen adıdır.
BILLAEUS F: Filyos Çayı’nın , Karadeniz e dökülen kısmı ile Gökçebey’in Uçburgu Köyü arasındaki ırmağın antik adıdır.
SEFERDJİ OĞLİ : Sefercioğlu. Bugün adı Sefercik’tir. Filyos Kalesi‘nin hemen aşağısında bulunuyor.
FİLYAS SPİTZE : Filyos Tepesi. Kalenin olduğu alan. Kale Tepe ... Spitze İngilizcede "tepe" anlamındadır.
TİEUM : Antik Şehrin adıdır. Bu şehir kalıntıları bugün Filyos’un Kale tepesinde bulunmaktadır.
DJUMA JERİ : Cumayeri ,Filyos sınırı içinde, bugün pazar kurulan bölgeye "Cuma Yeri" denmiş. Eski bir yerleşim yeri olan bu köy aslında, Filyos'ta en eski caminin varlığını da işaret etmekte.
HİSAR ÖNÜ : Bugün Filyos istasyonun arka tarafında kalan eski yerleşim yeri.1944 yılından 1999 yılına kadar Filyos’un adı Hisarönü idi.
GERİSH K :Geçiş köyü..Bu köyün adı şimdide aynı. "Geçiş Köyü" . Nereye Geçiş ? Tabi ki, kestirmeden Çaycuma veya Saltukova`ya .
ABADJYK: Abacık. Türkali ile Filyos arasına denk gelen bir köy varlığı görülüyor .Buraya da Abacık olarak belirtilmiş. Burada bir sahil mevcut ve bugün adı Gücceağzı'dır.
TÜRK ALİ : Bugün aynı isimle bilinen Türkali ismidir . Osmanlının son dönemindeki haritada da aynı isimde yer alıyor. "Türk" ibaresi burada" yiğit, mert" anlamında kullanıldığını düşünüyorum. Ali isminde bir cengaverin ismine Türk eki verilmiş olabilir. Bakın elin almanı bile bir asır önce doğru yazmış. Bugün bu yere Turkali, Türkeli gibi yanlış kullanım söz konusu.
GÖBÜ : Bölgeye has bir ekmek adı olan Göbü , o yıllarda da aynı adla yer alıyor.
MUSLU: Osmanlıca , berrak, temiz akışkan anlamı olan "Muslu" kelimesi, aslında Musluk ile aynı anlamı taşıyor. 1994 yılında yapılan yerel seçimlerinden önce Belediye haline gelen beldede; Eğri Dere’nin düz ve temiz akışı buranın “Muslu” adı olmasına vesile olmuş.
KAZ K : Kaz Köy. Adından da anlaşıldığı gibi, Osmanlı döneminde kaz çiftliklerinin olduğu yer olduğu anlaşılıyor. 1990’lı yıllarda bir teşebbüs ile Kaz Çiftliği kurumuştu.
TSCATAL AGHZY :Çatal Ağız , 1936 öncesinde Kaz Köy sahili olarak bildiğimiz ağız iki derenin birleşmesine atıf ile Çatal konumundadır. Dolayısı ile Çatal kelimesi bu sahil için kullanılmış. 1936 yılında İstasyonun yapılması ile Çatalağzı istasyonu şimdiki yere yapılınca ,Çatalağzı ismi sahilin batı tarafına kaydırılmıştır.
PSYLLA :Çatalağzı`nın ismini ünlü gezgin Strabon M.Ö 100 yılı içinde "PSYLLA" olarak belirlemiş.Bataklık sineği anlamı olan bu isim ; su üstünde durabilen, yeşilimsi bir sinek ve bunun Yunanca adı Psylla`dır
TEPE K : Haritada Tepe Köy yanlış yerde işaretlenmiş. Muslu- Göbü adasındaki tepe adı bu haritada Işıkveren'in Yağbasan tepesine işaretlenmiş.
KOKURDAN : Bugün adı Körpeoğlu köyüdür. İsmi değiştirilen yerlerden biridir. Kokurdan Çatalağzı’nın en eski yerleşim yeridir. Osmanlı döneminde burada bir divan kurulu bulunmakta.
HATİP K : Bugün adı Kırımsa’dır. Geçmişte burada büyük bir yangın olduğu ve bu yangından sonra kaza anlamına gelen Kırımsa dendiğini, zamanında köyün yaşlılarında dinlemiştim. Bu yangın sebebi ile köy biraz daha aşağıya taşınmıştır.
KEHSEN DAĞI : Kilimli Tepesi ile CATES limanı arasında olan tepelerin adıdır. En yüksek yeri 220 metredir. Çatalağzı ile denizin arasını kesen tepelerin ismi, Çatalağzı’nda dahi bu isim bilinmez.
KYSHLA: Kışla Tepe. Kilimli Tepesi. Ezelden beri bu tepede asker konuşlandığından, bu tepeye kışla denmiş. Bir zamanlar Telgraf, Radyo ve Televizyon vericilerinin olduğu yerdi.
KARADON : İlginç bir ismi olan Karadon’nun adı, Osmanlı’dan geldiği anlaşılıyor. Burada "don" kelimesi, pantolon anlamı taşıyacağı gibi “ayaz” anlamına da gelebilir.
CRENİDES, KİLİMLİ : Kiepert Kilimli’yi antik ismi ile vermiş. Crenides, Kilimli’nin antik isimlerinden biri. Kilimli ismi tahmin edildiği gibi kilim kelimesinden değil, Killi topraktan geldiğini düşünmekteyim. Çünkü bir araştırmamda Kilimli için kilios isminin kullanıldığını okumuştum. Crenides, pınarcık anlamında bir kelimedir.
KARAPUNDJAK DERE : Karapınarcık Dere. Kilimli sahiline akan derenin "kara Pınarcık" olması ,yukarıda da bahsettiğim gibi Crenides’in anlamında da çıkmıştı. Bugün isim unutulmuş ise de, Kilimli Pınarlar Şehri olarak anılıyor.
MADEN : Zonguldak’ta üç maden bölgesinden biri Karadon’dur.
INAİ SU : İnağzı . İnağzı’nda dere var mıydı derseniz ; Zonguldak’ta bir çok sahilde dere mutlaka vardır.
BAİLUK : Telaffuzu oldukça anlaşılmayan bu isim, Kapuz’a denk gelen bir yerde belirtilmiş, Kiepert`in “Bağlık” demek istediğini tahmin ediyorum.
SANDARACA, ZONGULDAK : Zonguldak’ı antik ismi ile veren Kiepert, hemen hemen merkezi tam belirtmiştir. 1907 yılında Zonguldak ilçe halindeydi. Sandaraca ismi Osmanlı’nın ortalarına kadar kullanıldığını düşünüyorum. Kömür bulunmadan önce bir iskelesi bulunan yere bu sebeple "iskele" de deniyordu.
ÜZÜLMES : Bugün Üzülmez.
SOONAUTES F : Üzülmez deresinin antik adlarından biridir. Richard Kiepert’in babası Heinrich Kiepert Üzülmez Deresi için genelde “Jarok” ismini kullanmıştır.
KÖROĞLU : Bugün aynı isim ile haritalarda yerini alır. Sapça Tüneli‘nin tepelerindedir.
GADJA : Gaca köyü bugün kullanılmayan bir isimdir. Kardeşler köyünün eski adıdır.
DOMUZ BURNU: Bugün “Bal Kayası” olarak adlandırılan burun, daha önce “Domuz Burnu” olarak adlandırıldığını bu haritada anlaşılıyor. 1950’li yıllarda bu burunda yüzen veya olta atanlar tarafından "Bal Kayası" olarak adlandırılmış.
KOZLU : Adı iç tarafta bulunan Kozlu Köy ‘den alan ve kömür bulunmadan önce cevizi ile meşhur olan yerdir. Kozlu her ne kadar mader ocakları ile bilinse de "Cevizlik" anlamındadır..
MADEN :Bölgede bulunan üç maden bölgesinden biri.
ÖRENDJİK DİVAN : Örencik Divan. Kozlu ile Ilıksu arasında kalan kısımda bir köy gözüküyor. Burası divan (Muhtarlık) olarak verilmiş, Bugün bu isim kullanılmamaktadır.
(CALLICHORUS) OXINAS F. ÖRENDJİK AGHZY :Ilıksu Plajı, 1900 lü yılların başlarında "Örencik Ağzı" ismi ile anılıyor. Haritada Oxinas ismi verilmiş. Aslında Oxinas bölge adı. Ama Ilıksu Sahili’ne akan derenin adı Oxsina’dır. Callichorus ise aslında Üzülmez Deresi‘nin in eski adlarından biridir. Alman kartograf "Callichorus" ismini burada vermiş. Fakat bir çok haritada Üzülmez Deresi olarak veriliyor.
DEİRMEN AGHZI : Değirmen Ağzı. Adından da anlaşıldığı üzere eski bir değirmenden gelen bir isimdir.
NYMPHAEUM : Nymphaion, Çavuşağzı Sahilinin antik adıdır.
BÜYÜK OXSİNA : Zonguldak ile Ereğli arası sahillerin ortak Antik adıdır
CYRSAETA S. TYNDARIDAE :Armutçuk ile Kireçlik arasında bir mesafeye denk geliyor ve muhtemelen Kiepert’in işaret ettiği yer Tyndarida, Kireçlik`tir. O dönemde insanlar deniz kıyılarına yerleşiyordu. Zira denizden ancak ulaşım ve geçim sağlanıyordu. Bu yüzden de özelikle “koy” niteliğindeki sahiller çok önemli yerleşim yerleri idi. Yalnız buraya kadar olan sahiller genelde yarım koy niteliğinde ama yine de denizcilik için uygun yerlerdir.Adı Nymphaion olduğuna göre ;burada aslında kutsadıkları bir anıtın da olması gerekirdi. Çünkü Mitolojiye göre kutsadıkları anıtlara verdikleri isim Nymphaion`dur

İÇ KESİMLER :
AHMETLER : Salutukova yakınlarında bir köy. Ahmetler Köyü Zonguldak’ta iki tane olduğundan birinin adı değiştirilmiş olabilir. Karaahmetler, Çaycuma tarafında kalıyor. Bu köy , Hacılar veya Çorak olabilir..
TURFA MERKEZ :Saltukova’nın eski adı Kokaksu idi.Saltukova yakınlarındaki bu köy Saltukova'nın biraz doğusunda kalıyor.
URUM : Bugün bu isme rastlamadım. Saltukova yakınlarında bir köy. "Saltukova da olabilir" diye düşündüm ama net bir tespit yapamadım.
BALGUR DİVAN : Eski haritalarda sürekli çıkan bu isim, Osmanlı‘da divanı olan köydür. Bir kaç köyden oluşabilir. Haritadaki yeri ; Akyamaç, Torlaklar, Yeniköy, Karaahmetler.
AKYAMAÇ : Bugün de Akyamaç Köyü‘dür.
HATİPOĞLU : Saltukova yakınlarında bir köy.
KABUKLAR Haritadaki yeri, Hacılar Köyü.
TSHAİ K: Çay Köy. Zonguldak-Çaycuma arasındaki karayolu kenarında bir köy adı.
TSHOPMANLAR :Çormanlar, bugün Çormanlı adı kullanılıyor.
EREN : Bugün Yukarıdere köyüne renk geliyor.
BALAD DAĞI : Çaycuma’nın Kuzeyindeki tepeye verilen ad.
ÇAYLI : Haritadaki yeri Çayır, Güdüllü köyüne denk geliyor.
KİREDJOĞLU: Kiraçoğlu köyüdür.
YAĞINA : Bugün adı Yağma Köyüdür.
Bu harita Zonguldak'ır tamamını gösterir fakat ben daha iyi anlaşılması için Haritayı büyüttüm. Başka zaman Çaycuma, Devrek, Ereğli, kısımlarını da bu şekilde yayınlarım.

Hayati Yılmaz ile

Zonguldak Tarih