BÜYÜK OXiNAS

Bir çok kişiye sorsak "Öküşne nedir ?"diye;sanırım coğunun cevabı "bir kafeterya" olur.

Bildiğim kadarı, Kozlu-Ereğli yolunda "Ilıksu mevkiinde" böyle bir kafetarya vardı.Şimdi var mı, bilmiyoum.

Ilıksu`nun adı zaten tarihte ”Öküşne” olarak geçer.Demek ki kafetarya sahipleri buradan esinlenmiş.

Yanlız ;araştırmalarım sırasında Öküşne`nin sadece Ilıksu`ya verilen ad olmadığını gördüm.Zira Öküşne ismi Oxinas`dan (Oksinas)geliyor.Ikiside  "çok" veya "bir çok"anlamındadır.

Yani “çok”anlamına gelmesi, Oxinas`ın sadece bir yere ait isim olmadığını gösteriyor.Zaten bazı tarihcilerde “Oxinas” denilen yerin en az 3 sahile verilen isim olduğu yönde.Büyük Oxinas bazı haritalarda bile sadece "Büyük" olarak verilir.

Ben bu üç sahilin hangi sahiller olduğunu belirlemeye çalıştım.Bunun için titiz bir çalışma yapıp her olasılığı süzgecten geçirdim.Fakat ilk önce konunun tam anlaşılması için baştan başlamam gerek.

M.Ö yaşamış Strabon kitabında bahsettiği ve Abraham Ortelius, un ,1590 yılında hazırladığı tarih haritasına göre "bugün kü isimleri ile" Ereğli ve Zonguldak arası 5 yerleşim yeri daha bulunuyor.Bu yerleşim yerlerinin ismi sırası ile şöyledir.
Strabon yürüyerek,Heraklia`dan; Metroon,Poseideion,Tyndarida,Nymphaion,Oxinas`dan Sandarake`ye geçer.

Ünlü tarihciler Strabon ve ondan esinlenen Ammianus,Ereğli (Heraklia) - Zonguldak(Sandarake) arasında ki mesafeyi adım adım ölçüyor ve yer isimleri veriyor.(Starbon,  MÖ 64 - MS 24 yılları arasında yasamış bir gezgincidir.)

Heraklia`dan (Ereğli) bahsederken; burada kücük bir liman olduğunu,Heraklia`dan, Metroon`a`da 80 Stadia mesafe olduğunu belirtiyor.

Stadia denilen şey; Antik çağda bir ölçü birimi.Bizim kulandığımız ölçü birimine göre tam olarak hesaplanması çok zor.Zira Stadia=Adım sayısı demek.1 Stadia=180 adıma denk geliyor.Stadyum yada Istasyon kelimleri de Stadia kelimesinden (Helence`den)dilimize gecmişdir.

Ereğli -Metroon arasını Google Map Ölçüm Programı ile hesapladığınızda buranın Köseağz Sahili`ne denk geldiğini göreceksiniz.Zaten Metroon`un Köseağzı sahili (Keseh,Coucones) olduğu bir çok yerde geçer.Yine bir çok haritada“ Metroon” yazan yerde bir ırmak da bulunur. Bu ırmağın adı da zaten Metroon yada Kesseh  Irmagı‘dır.

Antik haritalarda önemli gördükleri, bugün Alaplı Irmağı Halepli ,Ereğli Merkez`ine dökülen ırmağın ismi Lykos`dur.Sonraki ırmak ise Acerusia Irmağı`dır.Bir sonra ki ırmak ise biraz sonra bahsedeceğimiz Oxinas Irmağı`dır.Pek haritalarda gecmemesine ramen Zonguldak`a dökülen Üzülmez Deresi`nin antik adi da Jaruk`tur

"Strabon veya diğer keşifcilerin neden Ereğli yakınlarında bulunan Çığlık Sahili`nden bahsetmeyerek, direk Metroon`dan bahsettiğini düşündüm.Benim tahminime göre Eregli`de bulunan ”Baba Burnu” olarak adlandırılan antik ismi Acerrusia yarım adasının geçmişte bir ada olma olasılığı var.Zira bir kaç tarihi haritada Ereğli‘nin açıklarında iki ada gözüküyor.Bu adalar, Kefken Adası ile karıştırılmış olabilir.(Zira bu adalardan birinin adını, Kefken Adası`nin tarihi adlarından biri olan Apollonia olarak gösterilmiş) Ama gözüken iki adanın birinin  adı Erythinn scopul bu adanın günümüzde ki yarım ada olma olsalığı da var.Bu konuyu daha sonraki yazılarımda irdeleyecegim."Zira Kardeniz`de buzulların erimesi ile sular bir hayli yükseliyor ve Istanbul Boğazı (Bosporos)açılması ile Karadeniz’de su seviyesi oldukca düşüyor.

Strabon`un yürüyerek kat ettiği mesafede Metroon`da (Köseağzı)kalmıştık.Buraya kadar tarih sayfalarına baktığımızda kesin bir bilgi olarak sunuluyor.Işin karışık tarafı bundan sonrası.Zira Strabon ,Metroon`dan (Köseağzı)sonra 40 Stadia (yaklaşık 7200 adım) giderek Poseideion`a (Posidium) vardığını yazar.Yina Google Map yardımı ile mesafe ölçümlerinde bir insanın yürüyerek ulaşacağı güzergahı, dağ ve tepe ,düzlükleri ince ayrıntısına kadar incelediğimde,buranın Kandilli,Armutcuk yerleşim yerlerine denk geldiğini gördüm.

Şimdi burada şöyle bir ayrıntı var.

Günümüzde Denizcilik sektöründe tercih edilen büyük sahiller ve buraya yapılan limanlardır.Zonguldak Limanı gibi.Fakat; henüz liman inşaatlarına başlanmadığı dönemlerde Zonguldak Sahili gibi rüzgara ve dalgalara açık olan yerler tercih edilmiyor.Zira Karadeniz iklimini bilenler benim ne demek istediğimi anlayacaktır.

Karadeniz`in kendine has bir özeliği vardır.Poyraz(K.Dogu Rüzgarı ) ,Yıldız,( Kuzey Rüzgarı),Karayel(K.Batı Rüzgarı)

Kardeniz,bu üç rüzgara maruz kaldığında dev dalgalar oluşturur ve bu dalgalar sahilleri adeta döver.Bu bakımdan açık sahiller;o zamanların tek ulaşım aracı deniz taşıtları için adeta bir ceheneme dönüşür..Zonguldak,Göbü,Turkali,Filyos gibi sahiller kulanışlı gözükmüyor.Filyos Antik kent olmasına ramen Strabon buradan çok önemli bir şehir olmadığını bahseder.

Oxinas`ın "çok" anlamına geldiğini daha önce yazmıştım.Bu "çok" anlamı şöyle değerlendirin ;bir yılan kıvrımı.Zonguldak haritasına dikkatli bir şekilde baktığınızda, Eregli -Zonguldak arasında Ilıksu Plaji`na benzer bir kaç koy daha bulunduğunu görürsünüz.Hatta bu koylar peş peşe gelir ve birbirine çok yakındır.Adeta birbirlerinin kopyasıdır.(Oxinas`dan bahsederken bu koyların adını vereceğim )Şimdi Kandilli`de kalmıştık.Strabon gibi bizde Oxinas`a doğru gelelim..

O dönemlerde tek ulaşım aracı deniz olduğuna göre, Kandilli yada Armutçuk yakınlarında sahil olmalı ki burada bir yerleşim olsun.Sandallar ve küçük gemiler için en uygun liman bugün “Kireçlik ”dedikleri sahil.Bir yakın sahil daha var ama bu sahil pek sandallar için uygun değil.Özelikle kömürün bulunması ile oldukca kulanılan Alacaağzı Kıyısı hemen Armutçuk`un altında .Ölçümlere göre Köseağzı`ndan (Metroon)ile  Poseideion(Posidium) dedikleri yere kadar mesafesi 40 Stadia`dır. (Yani 7200 adım.)Fakat Kireçlik Sahili daha uzak bir mesafede kalıyor.Demek ki sahil olarak Kireçlik olsada yerleşim yeri olarak Kandilli veya Armutçuk yerleşim yerine denk geliyor.

Tarihte Yunan mitolojisi'nde denizler, depremler ve atlar tanrısının adı ,Zeus`un kardeşi Poseidon`dur. Ereğli (Heraklia) kenti de Yunan Mitolijik şehirlerindendir.O yüzden M.Ö buraların isimleri eski Helen dili veya Mitolojisi ile ilişkili olması gayet normaldir.

Strabon`un anlatımına göre Poseideion`dan sonra ki yerleşim yeri Tyndaridai`dır .Burası çok yakın  mesafededir.Armutçuk ile Kireçlik arasında bir mesafeye denk geliyor ve muhtemelen Strabon`un işaret ettiği yer Tyndarida Kireçlik`tir.yada Kireçlik`e çok yakın bir yerleşim yeridir.

Tyndareos,yine Yunan Mitolojisi`ne ait bir kişi..Bu kişi(dişi) Ereğli Kenti`nin antik ismi Heraklia`ya  ismini veren Herkül ile ilişkilidir.

Strabon, Tyndarida`dan sadece 15 Stadia(2700 adım) giderek Nymphaion`a ulaştığını yazar.Yine mesafe ölçümüne baktığımda ne tesadüf ki 1 Km uzaklıkta Çavuşağzı Sahili olduğunu görürsünüz.

O dönemde insanlar deniz kıyılarına  yerleşiyordu. Zira denizden ancak ulaşım ve geçim sağlanıyordu.Bu yüzden de özelikle “koy” niteliğinde ki sahiller cok önemli yerleşim yerleri idi.Yanlız buraya kadar olan sahiller genelde yarım koy niteliğinde ama yinede denizcilik için uygun yerlerdir.

Nymphaion olduğuna göre ;burada aslında kutsadıkları bir anıtın da olması gerekirdi.Cünkü Mitlojiye göre kutsadıkları anıtlara verdikleri isim Nymphaion`dur

Nymphaion`dan Oxinas`a(ILIKSU) kadar Strabon 30 Stadia(5400 adım) olarak hesaplıyor.Burada bir ırmak olduğunu belirtiyor.

Şimdi Ilıksu`da ki ırmağın ismi Oksinas Irmağı(Oxinas) olduğundan,merkezin de burası olduğu anlamı çıkıyor fakat tarihcilerin verdiği bilgiye göre Oxsinas aslında bir bölgenin adı.3 sahilden oluşan bir bölge olarak bazı araştırmacılar  yazar. Bu üç sahilin Ilıksu,Değirmenağzı ve Kozlu Sahili olduğunu söylerler.Ben buna katılmıyorum.Ilıksu ve Değirmenağzı sahilleri bir birine çok benzer bir iç koydur fakat Kozlu Sahili pek öyle gözükmüyor.Kozlu yerine ben Ilıksu`dan önce tam bir iç ,doğal liman olan ve sandallar için oldukca elverişli, çok güzel nehri bulunan Danaağzı Sahili‘ni ekliyorum.Böylelikle Oxinas,doğusunda Değirmenağzı Sahili batısın da da Danaağzı sahili ile tam bir merkez konumuna dönüşüyor.

Yani bana göre Oxinas;

Danaağzı,Ilıksu,Değirmenağzı koylarından oluşuyor.

Danaağzı`nda da ırmak vardır,Ilıksu`da da fakat ırmakların uzunluğuna bakıldığında Oxinas yada Öküşne olarak bahsedilen ırmağın Ilıksu`ya dökülen ırmak olduğu daha yakın bir ihtimal geliyor.Zamanla Irmağın burada olmasından dolayı bölge olarak değil de sadece IIlıksu`nun Oxinas olduğu algılanıyor ve tarihte yerini alıyor.Biz de burayı zaten Öküşne olarak biliyoruz.Yanlız, Strabon`un Kozlu Sahili`nden hiç bahsetmeden direk Sandraka`yı işaretlemesi; Oxinas`a,Kozlu`da eklediği anlamına çıkar ki bu da Oksinas`ın 4 sahile denk geldiğini gösterir.Tabi Metroon(Köseağzı)hariç bu verdiğim diğer isimlerin yerleri, günümüzde halen tam olarak saptanamadı.Zaten nokta olarak da tarif etmek şuan mümkün gözükmüyor.Bütün bu bilgilerin ışığında ancak size şöyle bir bölge haritası çıkartabilirim.

Oksinas`dan (Oxinas) Sandrake`ye kadar mesafe 90 Stadia (16200 adım) olduğunu gösteriyor Strabon.

Yine burada küçük bir köyden ve küçük limandan söz ediyor.Strabon’un sonraki durakları Krenidai (Kilimli)ve Psylla(Çatalağzı) Buradan da ,Hellenlerin lön kökenli kenti,Miletos`luların kolonisi Tion(Filyos)Kenti`ne gectiğini yazıyor.

Strabon buradan da Bartın`a(Parthenios) geçiyor.

Filyos Irmağı(Billaos) ile Bartın Irmağı(Parthenios)arasında yaşayanlar Kaukan halkı olarak gösteriliyor.

Mesela Strabon veya diğer kaşifler oradan geçmesine ramen Göbü ve Turkali`den hiç bahsetmiyor.Zaten Göbü ve Türkali isimlerine baktığınızda buraların Türk ismi olduğunu görüyoruz.Göbü, bu bölgede yapılan ekmeğin adı, Türkali ise Türklerin yaşadığı bölge anlamındadır.

M.Ö yaşamış insanlar bu doğal limanlara sandallarını çok kolay çıkartıkları için yerleşimlerini de buralara kurmuşlar.Ereğli Limanı Batı`ya baktığı için de şiddetli Yıldız ve  Poyraz Rüzgarı`ndan etkilenmiyor.Fakat Zonguldak limanı kurulurken ilk önü kesilen Poyraz Rüzgarı`nın oluşturduğu dev dalgalar olmuş.Bugün bile liman yapımında 3-4 metre duvar örülmesine ramen dalgalar bu duvarı bile aşabiliyor.Bugün Adliye Binası’nın olduğu yerden çarşı içine kadar olan kısımda hiç sahil yokmuş.Burasının sahil mi yoksa sadece delta mı olduğu tartışılır.Zaten Üzülmez Deresi`nin taşması ıle sahil yok oluyordu.. Dik kayalıklar indirilmiş,kömürün bulunması ile bu teperler açılarak Şimendifer geçişi sağlanmış ve binalar kurulmuştur.O bakımdan esas sahil olan Üzülmez Deresi önünde oluşan bir alan ,sürekli yüksek dalgalara maruz kalan bir yermiş.Filyos`da kale olması, burada çok yoğun yerleşim olduğunu göstermiyor.Zaten Filyos Kalesi de çok daha sonra yapılmıştır. Orta Cağ dönemine aittir.Burada da diğer tüm sahiller gibi küçük ölcekli pazarlar kurulur sahiller yine de kullanılırdı.(Filyos Kalasi ile Tion Antik Kenti arasında yüzyıllar var)

Kardeniz`de küçük koylara kurulan kentler korsanlardan kaçmak için de ideal yerlerdi.

OXiNAS sadece bizim haberdar olmadığımız bir isim; oysa hem Mitoloji`de hem de dış ülkelerce tarihcilerin en çok haberdar oldukları yerlerden biridir.Batı Kareniz Bölgesi’nde en ünlü yerleşim yeri Heraklia(Ereğli) Amastris(Amasra) ve Tion`dur(Filyos). Fakat tarihi haritalarda Zonguldak bile gösterilmezken Oxinas (ILIKSU)her seferinde işaretleniyor.

Bu bahsettiğim bölgede kesin olmamakla birlikte ben bu sonucları çıkartıyorum.Kesin kanıtları tarihciler,cografyacılar jeoloklar`ın, tıpkı Filyos`da yaptıkları gibi arkoolojik çalışmalarla ortaya çıkaracaklarına inanıyorum.Fakat Filyos ve Ereğli`de dahi yeterli olmayan araştırmalar varken Oxsinas`a sıra ne zaman gelir ,bilemiyorum.Inşallah vilayetimizin Ünüversitesi Karaelmas Üniversitesi bu bölgede bir çalışma yapar ve bazı sırlar gün yüzüne çıkar.

Tabi bunlar bir umut! Zira bu ‘"Saklı Cennet "olan bölgede şu sıralarda bir santral kurma girişimi var.Sanırım Çavuşağzı ve Danaağzı sahiline santral girişimleri şimdilik bölge halkı tarafından öteleniyor fakat günümüzde santralcilere karşı koymak bir hayli güç.Çatalağzı`na ismini veren Çatal Ağız Sahili bugün Santrale verilmiş ve ağız yok olmuştur.

Bölgeyi incelerken itiraf edeyim ben bile bu yerlere uğramadığıma pişman oldum.Bu bölgeyi,Ereğli`den Zonguldak`a sadece D 010 Karayolu güzergahından geçerken görüyordum,Araştırmalarım sırasında deniz kıyısında bambaşka bir doğa olduğunu gördüm.Bu vesile ile Ereğli Belediyesi ,Zonguldak Belediyesi,Karaelmas Üniversitesi,Çevreci Dernekler, Strabon`un yürüyerek geçtiği güzergahı belki de “Strabon Yürüyüşü” adı altında bir etkinlikle tanıtabilir.Türkiye`nin bile Danaağzı Sahili gibi "saklı cennet koyu" çok az bulunur.Ama mağlesef Zonguldak`ı tanıtan kitap,broşür ve videolarda dahi sahilin "esamesi" bile okunmuyor.Oxinas`da bulunan bu üç sahil,Karadeniz kıyılarında örneği yok.Sadece Bartın-Kastamonu arasında bir kaç  ağız yada koy bulabilirsiniz.

Hayati YILMAZ

Not;1 Bölge hakkında yerel isimleri hatırlatmamı sağlayan Aşağı Kandilli Sosyal Paylaşım Grubu`na teşekür ederim.

Not;2 Bir Birinin Kopyası 3 Oxinas Koyu